Osoby

MOROZOWICZ Rufin (8 XII 1851 Warszawa - 14 IV 1931 Milanówek), aktor, śpiewak, reżyser. Był synem Rufina M., nauczyciela, i Małgorzaty z domu Fournier, bratem -> Henryka M., mężem -> Rozalii M., ojcem -> Karoliny M., -> Leopolda M. i aktorki Marii Morozowicz-Szczepkowskiej. Ukończył gimn. filologiczne i rozpoczął naukę w warsz. Szkole Drama­tycznej u J. Chęcińskiego, ale wydalono go po dwóch miesiącach z powodu "braku zdolności". Został zaan­gażowany przez J. Russanowskiego, który w 1868 zor­ganizował pierwszy w Warszawie t. ogr., Tivoli. Po sez. letnim wyjechał do Pułtuska z zespołem Russanow­skiego. Od lutego 1869 grał u A. Bucholtzowej, m.in. w Płocku, w sez. 1869/70 u A. Raszewskiego w Płocku, od maja 1870 u D. Feliksiewicza w Płocku, Piotrkowie i Częstochowie. W 1871-75 był aktorem i reżyserem w zespole A. Trapszy i odwiedził z nim m.in. Kalisz, Ra­dom, Kielce, Lublin, Łódź oraz warsz. t. ogr. Tivoli i Alhambra. Wtedy to zaczęto mu powierzać odpowie­dzialne role charakterystyczne w dramatach, komediach i operetkach, takie jak: Blazjusz ("Nie igra się z miłością"), John Styx ("Orfeusz w piekle"), Baron de Gondremark ("Życie paryskie"), Igiełka ("Gałganduch, czyli Trójka hultajska"), Bertrand ("Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje"). Proponowano mu w tym czasie przejście do T. Rozmaitości, lecz M. odrzucił tę propozycję. W 1875-78 pracował w t. krak.; grał tam m.in. Grabca ("Balla­dyna"), Rododendrona ("Piękne Georgianki"), Dratewkę ("Pani majstrowa z Kleparza"). W 1878-80 występował w zespole J. Teksla, m.in. w Łodzi, Kaliszu, Piotrko­wie i w warsz. t. ogr. Belle Vue. Od jesieni 1880 prowa­dził wraz z F. Krotkem zespół i dawał przedstawienia w październiku i listopadzie w Częstochowie, od 18 XI 1880 do 20 I 1881 w Piotrkowie, od 22 I do 22 V w Kielcach, a od 25 V do 13 X 1881 w warsz. t. ogr. Eldorado. Działalność dyrektorska M. zakończyła się jednak niepowodzeniem finansowym. 10 X 1881 debiutował w WTR w partiach Midasa ("Piękna Galatea") i Gajera ("Bursze"). Publiczność przy­jęła go przychylnie; dzięki corocznym występom w t. ogr. był już w Warszawie b. popularny. Zaangażowany do zespołu farsy i operetki WTR, początkowo wystę­pował też w T. Rozmaitości; grał tam m.in. Grabarza ("Hamlet"), Chudogębę ("Wieczór Trzech Króli"). Nie­przerwane pasmo sukcesów święcił na scenach T. Ma­łego i T. Nowego stając się jednym z najpopularniej­szych aktorów Warszawy. W 1888 został reżyserem operetki. Równocześnie występował w farsach i ope­retkach grając takie role, jak np. Pan Martin ("Zemsta pana Martin"), Hrabia ("Mąż debiutantki"), Griffardin ("Pierścień rodzinny"), Bonifacy ("Żona pana Bonifacego"), Menelaus ("Piękna Helena"). W 1890 zrezygnował z funkcji reżysera. Nie obyło się to podobno bez udziału L. Śliwińskiego, który chciał połączyć w swych rękach reżyserię farsy i operetki. M. pozostał jednak w operetce pierwszym aktorem zespołu. W ugruntowa­niu tej pozycji niewątpliwie pomagał mu Śliwiński. Doceniał on talent M., a chcąc go sobie zjednać tak dobierał repertuar i ustawiał role, aby eksponować jego grę. W 1890-1915 M. grał takie role jak: Zwack ("Sztygar"), Lorenzo ("Bettina"), Wezyr ("Wielki Mogoł"), Szkopek ("Myszy bez kota"), Dyrektor teatru ("Nitouche"), Książę ("Konik polny i mrówka"), Ptolemeusz XIII ("Cza­rodziej znad Nilu"), Wagerer ("Trzy życzenia"), Weisskopf ("Posłaniec nr 6666"), Thompson ("Milionowa narzeczona"), Merkury ("Figle Junony"), Wezyr ("Tysiąc i pierwsza noc"), Joachim XIII ("Czar walca"), Harrison ("Targ na dziew­częta"). Czasem zajmował się też reżyserią; wystawił np. operetkę "Wenecja w Paryżu". 20 II 1912 obchodził jubileusz czterdziestolecia pracy artyst. występując w operetce "Romantyczna żona", W 1913 - wraz z sy­nem Leopoldem M. - występował dorywczo w t. Bagatela. W 1915 był członkiem Komitetu Zrzeszenia T. Nowości; na scenie tego t. występował do 1922. W 1922-24 pracował w T. Nowym. Następnie powró­cił do T. Nowości, gdzie 12 III 1925 obchodził jubi­leusz pięćdziesięciolecia pracy, grając rolę Króla Ludwi­ka ("Madame Pompadour"). Wkrótce wycofał się z życia teatr. i zamieszkał w Milanówku. W ostatnim okresie grał m.in. role: Froscha ("Zemsta nietoperza"), Emila ("Szalona Lola"), Peniżka ("Hrabina Marica"). Grał także epizodyczne role film. (np. w filmie "Tajemnica przy­stanku tramwajowego"). W 1926-27 pojawił się jeszcze na scenie warsz. T. Nowości występując w operetce "Noc Bachusowa".
Jako reżyser operetki warsz. nie wykazał większych ambicji. Jedynym jego sukcesem artyst. w tej dziedzi­nie było wystawienie "Mikada" (3 IX 1887). Wg opinii prasy skopiował wtedy swoją inscenizację z przedsta­wienia zespołu ang., który gościnnie występował w War­szawie. W pozostałych wypadkach dekoracje, reży­seria, a także repertuar bywały za jego rządów często ganione. M. znał jednak publiczność warsz., a stosując się do jej gustów potrafił ją przyciągnąć do operetki ugruntowując jej powodzenie i przyszły rozkwit. Najbardziej ceniony był jako aktor, mistrz tzw. zimne­go komizmu, wynikającego nie tyle z wesołości i pogo­dy, ile z wywracania na nice zwykłego porządku rzeczy. Brzydki, chudy, miał małe oczy i cienkie nogi, był kapryśny i złośliwy. Kwintesencja jego poglądu na świat zawarła się w roli Grabarza ("Hamlet"), którą grał z wielkim powodzeniem. Wg A. Grzymały-Siedleckiego cechowały ją rysy "gorzkiego i nieco zadziornego nihilizmu", opartego na przekonaniu, że "nie ma ni­czego, co by było trwałe, coś warte". W operetce, wbrew tradycjom tego gatunku, unikał wszelkiej szarży. Oszczędny w geście, powolny w mowie (co z czasem przechodziło w manierę), dopiero za rządów Śliwiń­skiego i pewno pod jego wpływem zaczął przejawiać w swej grze więcej rozmachu. Największy sekret jego powodzenia tkwił w ujawnianiu naiwności skrywającej się pod śmiertelną powagą. Ze szczególnym upodoba­niem ośmieszał w ten sposób postaci wysoko postawio­ne w hierarchii społecznej, toteż jego największą kreac­ją, nieprześcignioną od jego czasów na pol. scenie stał się niedołężny król Menelaus ("Piękna Helena"). W komedii "Jarmark małżeński" ucharakteryzował się na S. Przybyszewskiego, aby okazać swoją pogardę dla modernizmu i pięknoduchów. Był to jednak w jego aktorstwie wypadek rzadki, gdyż zazwyczaj charakte­ryzował się mało lub wcale. Wielką wagę przywiązywał natomiast do swojej sylwetki i to już od pierwszego wejścia na scenę. Była to często jakby ekspozycja całej roli, jak np. w "Pięknej Helenie": oklaski wywoływało samo pojawienie się Menelaja, w przekrzywionej koro­nie, w obwisłym płaszczu, z wyrazem zniechęcenia na twarzy. Głos miał słaby, władał nim jednak doskonale wyróżniając się wzorową dykcją. Największe wrażenie sprawiała celność jego intonacji, spojrzeń i gestów, nieprzeparcie komicznych, mimo prostoty i powściągli­wości wyrazu. "Te ułamki ruchów Morozowicza - pisał Grzymała-Siedlecki - te jego niedospojrzenia, jego gra twarzy zwiewna, a pozostająca w pamięci, jego jakby niedbałość, ledwo podkreślane słóweczko, rzu­cone jakby na przepadłe - wszystko to składało się na typ komiki absolutnie odrębnej, na nikim nie wzo­rowanej i nie dającej się naśladować". Wielką wesołość budziły aktualne i zjadliwe kuplety, które sam pisał, dodając je do swych ról. Był autorem utalentowanym, tłumaczył i adaptował libretta franc. operetek, a nawet sam pisał libretta i komedie. Przez pe­wien czas miał wytwórnię dekoracji teatralnych. Nadto zajmował się handlem win (na czym stracił), a majątku dorobił się na produkcji kosmetyków. Pierwszą jego żoną była aktorka Rozalia z Kozakowskich, drugą - Waleria z Kotowiczów (od 1885).
Bibl.: Filier: Melpomena; Filier: Operetka (il.); Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Kotarbiński: Ze świata ułudy s. 40; Morozowicz-Szczepkowska: Z lotu pta­ka (il.); Owerllo; Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Wspomnie­nia aktorów; EMTA 1885 nr 100, 117 (il.), 1890 nr 330, 332, 1893 nr 532 (il.); Kur. warsz. 1925 nr 71, 72, 1931 nr 103; Chomiński.
Ikon.: F. Kostrzewski: M. jako Frosch (Zemsta nietoperza), akw., 1891, repr. Przewodnik TZSP Warszawa nr 117, Warsza­wa 1936; J. Szczepkowski: Portret, gips patynowany, 1913 - MTWarszawa; J. Warunkiewicz: Portret, rys., repr. Scena i Sztuka 1912 nr 9; R.G.: M. jako BlazjuszfNie igra się z mi­łością), karyk., rys., repr. Filier: Operetka; Fot. pryw. i w ro­lach-Bibl. Nar. (Zakład Grafiki), IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.
Nagrania: Kuplety - MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973