Henryk Opieński
OPIEŃSKI HENRYK h. Pnieinia (1870-1942) - skrzypek, kompozytor, muzykolog, wydawca muzyczny;
Ur. 13 I 1870 w Krakowie. Syn Józefa, zesłańca na Sybir za pomoc udzielaną powstańcom węgierskim 1848, oraz Ludwiki z Kośmińskich.
Ukończył Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie jego przyjaciółmi byli m.in. S. Wyspiański, J. Mehoffer, L. Rydel, T. Estreicher. Lekcje gry na skrzypcach brał u W. Singera. Po maturze wyjechał do Pragi, gdzie studiował chemię oraz doskonalił się w grze na skrzypcach pod kierunkiem F. Lachnera. Po otrzymaniu dyplomu inżyniera pracował w zakładach destylacyjnych w Rzeszowie. Potem studiował w konserwatorium krakowskim (1892) u W. Żeleńskiego, za którego namową w 1895 wyjechał do Paryża. Od tego momentu regularnie utrzymywał kontakt z ojczyzną. W Paryżu uczył się gry na skrzypcach u W. Górskiego oraz teorii muzyki i kompozycji u Z. Stojowskiego. Punktem zwrotnym w jego karierze stało się spotkanie z I.J. Paderewskim, który polecił go H. Urbanowi. W Berlinie pod kierunkiem Urbana studiował kompozycję. Po powrocie do Paryża kontynuował naukę u V. d'Indy'ego w Schola Cantorum. W 1904 studiował muzykologię u H. Riemanna w Lipsku i dyrygenturę u A. Nikischa. W 1914 doktoryzował się (rozprawa o lutniście Bekwarku). Równocześnie interesując się krytyką muzyczną, zamieszczał korespondencje z Berlina w warszawskim "Echu Muzycznym Teatralnym i Artystycznym".
Od 1901 był skrzypkiem Filharmonii Warszawskiej, a w 1909 został dyrektorem baletu tamtejszej Opery. W 1906 był dyrygentem Opery we Lwowie. W 1911 powołał do życia "Kwartalnik Muzyczny", pierwsze polskie pismo muzyczne, które ukazywało się do wybuchu I wojny światowej. Od 1914 współpracował z Teatrem Polskim w Warszawie. "[...] Także dział muzyczny w teatrze - przy naszym repertuarze bynajmniej nie obojętny - powierzyliśmy muzykowi tak poważnemu, jak Henryk Opieński" [A. Szyfman]. Chętnie opracowywał muzycznie utwory sceniczne Wyspiańskiego, z którym łączyła go serdeczna przyjaźń.
W 1909 opublikował monografię o Chopinie, a dwa lata później książkę o jego utworach (1911). Ponadto był autorem: Dziejów muzyki powszechnej w zarysie (1912), La musique polonaise (1918), Stanisław Moniuszko. Życie i dzieła (1924), Paderewski (1928).
Skomponował m.in.: opery Maria (1923) i Jakub Lutnista (1926), liczne utwory orkiestrowe (np. poemat symfoniczny Zygmunt August i Barbara), kameralne, fortepianowe, chóralne i pieśni. W swojej twórczości sięgał do źródeł ludowych.
W poszukiwaniu folkloru muzycznego często podróżował także po południowej Wielkopolsce. Wielokrotnie odwiedzał Kalisz, gdzie ok. 1894 poznał Annę Krzymuską (1876-1923), ziemiankę pochodzącą z linii wilczyńskiej Krzymuskich, z którą 24 IV 1900 wziął ślub. Z okresu sześcioletniego narzeczeństwa pochodziła bardzo bogata epistolografia (ok. 3 listy tygodniowo), z której zachowały się nieliczne listy Opieńskiego do narzeczonej. Listy przechowywane są w zbiorach muzeum kompozytora w Morges w Szwajcarii. Utrzymywał bliskie stosunki ze środowiskiem muzycznym Kalisza, w którym często koncertował przy okazji wizyt u narzeczonej. Po koncertach w 1899 wyjechał do Paryża, gdzie został członkiem słynnej orkiestry E. Colonne'a (1899-1901). W 1900 w imieniu KTM złożył wieniec na grobie Chopina w Paryżu. 25 III 1908 uczestniczył w Kaliszu w zorganizowanym przez KTM uroczystym koncercie, z którego cały dochód przeznaczono na budowę pomnika Chopina w Warszawie.
Na przełomie 1916/17 założył w Lozannie zespół Motet et Madrigal, z którym koncertował w Paryżu, Wiedniu, Pradze, Amsterdamie, Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Łodzi. W zespole poznał swoją przyszłą, drugą żonę, Lidię Barblan.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości powrócił do kraju. Był profesorem UW i Konserwatorium w Warszawie. Od 1920 do 1926 kierował nowo powstałym Konserwatorium poznańskim, którego wraz z Ł. Kamieńskim był współzałożycielem. Tu w 1924 organizował pobyt Paderewskiego z okazji otrzymania doktoratu h.c. Przez krótki czas był dyrektorem Opery poznańskiej. Był także prezesem Wielkopolskiego Związku Kół Śpiewaczych. W latach 1925-27 redagował i wydawał "Przegląd Muzyczny".
W 1926 wyjechał na stałe do Szwajcarji, gdzie zamieszkał w Morges k. Lozanny, niedaleko siedziby Paderewskiego. Od 1927 był członkiem Komitetu Honorowego Stowarzyszenia Polskich Muzyków w Paryżu. Był propagatorem polskiej muzyki za granicą.
Odznaczony Legią Honorową.
Zm. 21 I 1942 w Morges. Pochowany na cmentarzu w Tolochenaz.
Dwukrotnie żonaty. Ze związku z Anną Krzymuską miał syna Józefa (1901-1976), przedwojennego aktora i spikera PR w Warszawie, przebywającego w czasie wojny we Francji i w Anglii, gdzie w BBC prowadził audycje polskojęzyczne. Powtórnie żonaty z kompozytorką i śpiewaczką Lidią Barblan, z którą ślub wziął w 1925.
Jego imieniem nazwano ulice w Warszawie i w Morges, oraz na os. Batorego w Poznaniu. W tutejszej Akademii Muzycznej umieszczono brązowe popiersie kompozytora. Dwukrotnie portretowany przez S. Wyspiańskiego. Pastel Henryk Opieński (1898) znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie (nr inw. 277). Późniejszy portret z żoną nie zachował się.
Bibliografia: Androchowicz A., Zdzisław Jahnke - skrzypek ze Środy (rodzinne tradycje muzyczne), "Średzki Kwartalnik Kulturalny" nr 4/2004; Encyklopedia muzyczna PWM t. 7 (red Dziębowska E., hasło: Morawska K.), Kraków 2002; "Gazeta Kaliska" nr 142/1899, "Gazeta Kaliska" nr 249/1900; "Gazeta Kaliska" nr 71/1908; Jędrzejczak W., Henryk Opieński 1870-1942, "Ruch Muzyczny" nr 7 i 8/1981; Krzymuski J., Krzymuscy XVII-XX wiek, Warszawa 2004; Reiss J.W., Mała encyklopedia muzyki, Warszawa 1960; Szyfman A., Pamiętnik Teatru Polskiego, Warszawa 1914; Waldorff J. Muzyka łagodzi obyczaje, Kraków 1982; Witkiewicz J.S., Leksykon operowy, Warszawa 2000; Informacje ustne rodziny Krzymuskich;
Źródło: Słownik biograficzny Wielkopolski południowo-wschodniej. Ziemia kaliska, tom 3
Autor noty biograficznej: Andrzej Androchowicz
OPIEŃSKI Henryk (13 11870 Kraków - 21 I 1942 Morges, Szwajcaria), dyrygent, kierownik muzyczny teatrów. Był synem Józefa O. i Ludwiki z Kośmińskich. Wybitny skrzypek, dyrygent orkiestr i chórów; muzykolog, krytyk, pedagog, kompozytor. 26 I 1906 w T. Miejskim we Lwowie debiutował jako dyrygent operowy, prowadząc przedstawienie "Halki". Osiągnął wtedy duży sukces, ale mimo obietnic ówczesnego kierownika opery lwow. W. Grąbczewskiego nie został zaangażowany. W 1908-11 był dyrygentem orkiestry T. Wielkiego w Warszawie; dyrygował zasadniczo przedstawieniami baletowymi ("Coppelia", "Lizetta, czyli Córka źle strzeżona"), ale prowadził także spektakle operowe ("Halka", "Sprzedana narzeczona"). W 1913-14 był kierownikiem muz. i dyrygentem w T. Polskim w Warszawie. Komponował również muzykę do wystawianych na tej scenie sztuk: "Burzy", "Juliusza Cezara", "Balladyny" i "Szopki warszawskiej". Był autorem muzyki antraktowej, m.in. do "Dam i huzarów", "Grzegorza Dandin". Jeszcze raz w swej karierze (w sez. 1922/23) objął kierownictwo muz. w T. Wielkim w Poznaniu, gdzie 27 IV 1923 wystawił m.in. operę swej kompozycji "Maria". Poza tym był kompozytorem dwu oper: "Jakub lutnista" i "Noc świętojańska".
Bibl.: Błaszczyk: Dyrygenci (tu il., ikon. i bibl.); A. Fornerod: Henryk Opieński, Lausanne 1942; Lorentowicz: T. Polski; Pajączkowski: Teatr lwow.; SMP (tu bibl.); Szyfman: Labirynt; T. Polski 1913-23 s. 115, 117, 119 (il.), 120, 124, 125, 127; Ruch muz. 1946 nr 19 (Z. Jachimecki).
Ikon.: S. Wyspiański: Portret,rys., pastel, 1898- MNSzczecin.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
