Józef Mayen
MAYEN Józef, właśc. J. Mayer (25 I 1896 Lwów - 23 I 1978 Warszawa), aktor, reżyser, kierownik artyst. teatru. Był synem adwokata Aleksandra Mayera i Malwiny z Fridów, mężem - Felicji Kronowskiej. Jego drugą żoną była Maria Renata Mayenowa z domu Górowicz l°v Kapłonowa, prof. polonistyki na Uniw. Warszawskim. Maturę zdał w 1915 w Wiedniu, tam też studiował na uniw. nauki humanistyczne i był w konserwatorium uczniem V. Kurza. Gry scen. uczył się u J. Chmielińskiego we Lwowie. Na pocz. 1. dwudziestych studiował reżyserię jako asystent L. Jessnera w Berlinie i u G. Hartunga w Darmstadt. W 1917-19 występował w T. Miejskim we Lwowie; być może debiutował rolą Poety w "Weselu", ale wiadomości tej nie udało się potwierdzić; grał m.in. Profesora Millera ("Carewicz"), Mickiewicza ("Legion"), w sez. 1918/19 gościnnie w lwow. T. Wodewilowym Pana ("Świeczka zgasła"). Od lata 1919 występował w T. Polskim w Łodzi pod dyr. F. Rychłowskiego, m.in. jako Aryst ("Fircyk w zalotach"), Lucchesini ("Wielki Fryderyk"), Pułaski ("Ksiądz Marek"), Jukli (Sędziowie); w sez. 1920/21 grał w Górnośląskim T. Plebiscytowym w Bytomiu pod dyr. H. Cepnika, gdzie także reżyserował ("Skalmierzanki", "Złoty cielec"). W 1921 prowadził wraz z S. Michułowiczem letni T. Zdrojowy w Krynicy. Do końca sez. 1924/25 (z przerwą na studia reżyserskie w Niemczech) ponownie grał i reżyserował (m.in. Makbeta, 1923) w T. Miejskim w Łodzi; w październiku 1923 występował z zespołem S. Michułowicza w Tarnowie. W sez. 1924/25 reżyserował także w T. Wielkim w Lublinie (m.in. "A Pipa tańczy", luty 1925). Na jesieni 1925 założył we Lwowie wspólnie z S. Maykowskim, kabaret lit. Semafor, którego był kier. artyst., reżyserem i aktorem. Repertuar obejmował inscenizowane wiersze, pieśni, piosenki i sztuki jednoaktowe; teatr był "wysoko postawiony" i stanowił "żywy przyczynek do historii świadomego pielęgnowania rodzimej poezji parodystycznej, żartu i satyry obyczajowej" (M. Orlicz); występował w sali Bagatela we Lwowie oraz m.in. w Stanisławowie i Krakowie (luty 1926). Po rozpadnięciu się Semafora, M. zrezygnował w zasadzie z pracy w teatrze i poświęcił się dziennikarstwu w red. "Chwili". W 1927-34 był korespondentem w Berlinie (gdzie także współpracował z filmem) i w Paryżu, a od ok. 1932 rozpoczął współpracę z PR jako autor, a nast. realizator słuchowisk. Od 1933 zajął się także teorią t. radiowego i stał się wybitnym znawcą tego przedmiotu. Od 1937 pracował w rozgłośni lwow.; sporadycznie reżyserował w T. Miejskich (np. "Byliśmy młodsi" wg własnego scenariusza, T. Rozmaitości 1938). Podczas II wojny świat. przebywał pocz. we Lwowie, gdzie prowadził T. Poezji i Satyry i był reżyserem w t. Domu Twórczości Ludowej; w 1941 przeniósł się do Wilna, współpracował z Polskim T. Dramatycznym; rozpoczęte pod jego kier. próby Pigmaliona przerwał wybuch wojny niemiecko-radzieckiej. Podczas okupacji niem. ukrywał się, z drugą żoną, w Miorach na Białorusi jako Julian Szadziewicz. Pracując oficjalnie w Urzędzie Leśnym redagował biuletyn nasłuchu dla miejscowej komendy AK. W grudniu 1944 z grupą aktorów wil. przybył do Białegostoku, gdzie do sierpnia 1945 kierował wraz z M. Meliną i M. Dowmuntem teatrem w sali kina przy Rynku Kościuszki. Po zakończeniu wojny przyjął urzędowo nazwisko Mayen. W sez. 1945/46 był reżyserem w Starym T. w Krakowie, po czym ostatecznie porzucił pracę w teatrze. Wstąpił do służby dyplomatycznej, do 1950 był attache kulturalnym i sekretarzem Ambasady pol. w Pradze, nast. wrócił do dziennikarstwa w red. "Kuriera Codziennego". Od września 1953 był pracownikiem PR; oddelegowany w 1955 na Uniw. Warsz. wykładał na Wydz. (nast. Studium) Dziennikarskim. W styczniu 1965 przeszedł na emeryturę. Publikował wiele prac z zakresu radioznawstwa, teorii słuchowisk i t. radiowego. Był autorem licznych słuchowisk oraz wystawianej w 1946-47 sztuki "Powrót" ("Ci co wrócili").
Bibl.: Almanach 1977/78: Bibliografia dramatu; Dymek z papierosa s. 352; Kwiatkowski: Tu PR Warszawa; Marczak-Oborski: Teatr czasu wojny; Marczak-Oborski: Teatr 1918-39; Olszewski: Śląska kronika; Orlicz; Orzechowski: Stary Teatr; Stokowa: Wyspiański; T. przy ul. Cegielnianej; Warnecki; Wroczyński: Pół wieku s. 263; Express Wica. 1978 nr 22; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 251, 254, 255, 261, 1973 z. 3-4 s. 441-478; Polska Artyst. 1923-24 s. 120; Prz. Teatr, i Film. 1924 nr 14; RTV 1978 nr 7; Życie Warsz. 1978 nr 22; Afisze i programy, IS PAN; Afisze, programy, teczka F. Rychlowskiego (sygn. D. 297 III), MTWarszawa; Akta, ZASP; Turowski: Teatr w Łodzi; Wosiek: Teatry objazdowe.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
