Mieczysław Szpakiewicz
SZPAKIEWICZ Mieczysław (1 stycznia 1890 Sandomierz – 26 czerwca 1945 Toruń),
aktor, reżyser, dyrektor teatru.
Był synem Wacława Szpakiewicza i Marii z Jaroszyńskich, mężem Michaliny Szpakiewicz. Ukończył gimnazjum w Sandomierzu i wydział farmacji na uniwersytecie w Kazaniu. Uczył się też w szkole dramatycznej.
29 stycznia 1913 wystąpił w warszawskim T. Polskim w roli Niewolnika Mammei (Irydion), później grał zapewne w Płocku. W 1914–16 występował w T. Polskim w Kijowie. 15 sierpnia 1915 ożenił się z aktorką Michaliną Tenderenda (pseud. Jasińska). W 1916–18 występował w teatrze Studya w Kijowie, w kwietniu 1918 zorganizował z Marianem Brokowskim-Brykiem zespół, z którym odwiedził m.in. Żytomierz, Humań, Białą Cerkiew, Winnicę, Kamieniec Podolski. W lecie 1918 wrócił do Warszawy i występował w sez. 1918/19 w T. Polskim, w 1919–21 w Reducie, a także w T. Rozmaitości.
W 1921–24 był dyrektorem T. Narodowego w Toruniu, gdzie grał też i reżyserował. W 1924–26 pracował w T. Polskim w Poznaniu, w 1926–28 w T. Miejskim w Łodzi.
W jesieni 1927 zorganizował zespół teatralny pn. Placówka Żywego Słowa i kierował nim wespół z Janiną Górską przy współpracy literackiej Artura Górskiego i malarskiej Jana Golusa. Zespół ten nie miał początkowo własnej siedziby, występował w świetlicach, w fabrykach, w szkołach w Warszawie i innych miastach, m.in. w Łodzi, Piotrkowie, Radomiu i różnych zakątkach Wielkopolski. W repertuarze miał arcydzieła poezji polskiej i obcej, recytowane przez chór i solistów, w pomysłowej, a bardzo prostej inscenizacji. Po roku Placówka Żywego Słowa osiedliła się w Warszawie w Teatrze Ateneum, gdzie zainaugurowała swoją działalność 5 października 1928 inscenizacją Wandy Norwida (wystawionej wtedy po raz pierwszy). Mimo interesujących osiągnięć przedsięwzięcie musiano zlikwidować z powodu trudności finansowych po upływie pierwszego sezonu, który zakończono objazdem Kresów Wschodnich latem 1929. Szpakiewicz został wówczas kierownikiem artystycznym T. Polskiego w Katowicach. W 1931–38 był dyr. T. Miejskich w Wilnie, a od jesieni 1938 do końca października 1939 dyr. T. Miejskich we Lwowie.
Podczas II wojny świat. przez pewien czas pracował jako aptekarz. Od marca 1944 do kwietnia 1945 był kierownikiem artystycznym i reżyserem Polskiego T. Dramatycznego w Wilnie; zorganizował tu również i prowadził Studio Dramatyczne. Na krótko przed śmiercią przeniósł się do Torunia.
Był cenionym aktorem o dobrych warunkach zewnętrznych i pięknym głosie. Grał wiele pierwszoplanowych ról, m.in. tytułowych w Hamlecie i Kordianie, Gustawa-Konrada (Dziady), Dziennikarza i Poetę (Wesele), Don Rodryga (Cyd), Wincentego (Ponad śnieg), Don Fernanda (Książę Niezłomny), Oswalda (Upiory), Anzelma (Róża), Orsina (Wieczór Trzech Króli), Jaśka (Lampka oliwna).
Jako dyrektor teatru zasłużył sobie na wysoką ocenę Juliusza Osterwy: „rzadki w polskim teatrze ideowiec”. Ambitny w doborze repertuaru, wystawił wiele dawnych arcydzieł, obok których wprowadzał na scenę utwory awangardowe; za jego dyrekcji w Toruniu odegrano po raz pierwszy dwie sztuki Stanisława I. Witkiewicza: Wariat i zakonnica i W małym dworku; Persy Zwierżontkowskaja była wystawiona w jego reżyserii (też po raz pierwszy) w Łodzi w 1927.
Był doświadczonym reżyserem. W 1932 otrzymał na ogólnopolskim konkursie w dwudziestą piątą rocznicę śmierci Stanisława Wyspiańskiego wyróżnienie za inscenizację Zygmunta Augusta. Nadto reżyserował takie sztuki jak: Balladyna, Wesele (1921), Książę Niezłomny (1922), Hamlet (1934). Wszakże „nie wysuwając się jako inscenizator na plan pierwszy innym chętnie w swym teatrze pola ustępował” (L. Schiller).
Był współorganizatorem ZASP i członkiem Zarządu Głównego w 1919–20.
Opublikował liczne artykuły na tematy teatralne, wygłaszał odczyty i pogadanki radiowe, przełożył dwie książki Siergieja Wołkońskiego: Człowiek wyrazisty (Warszawa 1920) i Słowo wyraziste (Poznań 1925).
Bibliografia
Fallek: Cztery sezony; Krasiński: Teatr Jaracza; Listy Osterwy; T. Łopalewski: Czasy dobre i złe, Warszawa 1966 s. 197–208; Łoza: Czy wiesz I (il.); Orlicz (il.); Simon: Spis przedstawień Reduty; Sobański: Teatr pol. na Śląsku; Trzechlecie T.N. w Toruniu (il.); Pam. teatr. 1961 z. 4 (list Sz, do E. Zegadłowicza), 1963 z. 1–4 s. 230–232, 262, 1968 z. 4 (L. Schiller); Rzeczpospolita 1945 nr 168; Tyg. Demokratyczny 1945 nr 5.
Ikonografia
W. Dunin-Marcinkiewicz: Portret, rys., 1930 – MT Warszawa; Fot. pryw. i w rolach – IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.
Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1765–1965, PWN Warszawa 1973.
Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów używanych w źródłowej publikacji.
