Teodor Roland-Konopka
ROLAND Teodor Aleksander, właśc. T. A. Konopka (1856 Kutno lub 1863 Siedlce - 10 X 1928 Warszawa), aktor. Był synem Artura Konopki, naczelnika powiatu w Kutnie, i Felicji z Synakiewiczów, mężem -> Heleny R., ojcem -> Jerzego R. i -> Witolda R. Po śmierci rodziców wychowywał się u właścicieli ziemskich Dubieckich. W Warszawie chodził do gimn., potem uczył się gry aktorskiej u W. Szymanowskiego. Debiutował pod nazwiskiem Konopka w zespole J. Puchniewskiego, zapewne w lecie 1884 w warsz. t. ogr. Belle Vue (dokładną datę debiutu trudno ustalić, bo w tym czasie występował też - Stanisław Konopka). Aby uniknąć służby wojskowej w armii ros., uciekł do Krakowa. Tu występował od 4 X 1884 do września 1891 uczestnicząc w letnich wyjazdach zespołu m.in. w 1886 do Piotrkowa i Częstochowy, w 1887 do Krynicy, w 1889 do Szczawnicy i Stanisławowa. Grał role lekkich i lirycznych amantów w komediach. Do najwybitniejszych należały: Wacek ("Wicek i Wacek"), Wacław ("Zemsta"), Albin ("Śluby panieńskie"), Józef Wirski ("Oj, młody, młody"). Wg J. Śliwickiego wracając w 1891 z Galicji posłużył się paszportem swego kolegi Rolanda i odtąd pozostał przy tym nazwisku do końca życia. Już pod pseud. Roland występował w sez. 1891/92 w zespole Ł. Kościeleckiego w Petersburgu i Rydze, w sez. 1892/93 w zespole K. Kamińskiego znów w Petersburgu i Rydze. 13 VII 1893 debiutował w WTR w roli Józefa ("Wejście w świat"); zaangażowany, występował w zespole dramatu do końca życia (także po przejęciu WTR przez miasto). 15 VIII 1895 ożenił się z aktorką Heleną Szymborską. 24 II 1910 obchodził jubileusz dwudziestopięciolecia, a 12V 1923 trzydziestopięciolecia grając rolę Strasza ("Rozbitki"). W 1918 należał do zarządu zrzeszenia artystów T. Rozmaitości. W 1925 otrzymał emeryturę, nadal jednak grał. Niekiedy występował też gościnnie w innych t. warsz., m.in. 1906 w T. Filharmonii, 1919 w T. Praskim, 1928 w T. Sensacji. Wyjeżdżał także na prowincję, m.in. w 1898 występował gościnnie w Łodzi, w 1899 w Busku, w 1900 w Lublinie, w 1906 i 1907 w Kijowie, w 1907 w Kaliszu, w 1921 w Bydgoszczy, Ciechocinku, Toruniu, Grudziądzu, Włocławku, w 1923 w Gdańsku, w 1927 w Katowicach. Był, jak pisał A. Grzymała-Siedlecki, "po macoszemu przez naturę potraktowany niskim wzrostem i nikłą postawą", lecz "twarz miał ładną, pogodną i piękny głos barytonowy" (P. Owerłło). W początkach kariery był to "amant lekki czystej krwi z pewnymi skłonnościami do ról dramatycznych" (H. Gliński). Warunki zewnętrzne pozwalały mu przez długie lata grywać role młodych chłopców, czemu sprzyjało też żywe usposobienie. Wg P. Owerłły "W scenach dramatycznych, wybuchowych temperament tak go ponosił, że po każdej premierze zawsze chrypł". "Temperament sangwinika wcielony w nerwowca - to p. Roland" - pisał Wł. Bogusławski - "Na rozpalenie tego materiału wybuchowego ma artysta głos jak piorun i dykcję jak płomień; nic więc dziwnego, że gra jego bywa szeregiem eksplozji towarzyszących wielkim pozorom; a tak mu pilno wyładować tę dynamitową siłę, że w przyspieszonym tempie gorączkowo nagromadzonych słów ginie niekiedy całe mnóstwo sylab. Rozgrzesza go wielka, prawie naiwna szczerość". Wg P. Owerłły "szczególnie dobrze grywał role, w których mógł zmieniać głos i sposób mówienia". Nie wytworzył sobie jednak ściślejszej specjalności i z powodzeniem występował w b. różnorodnym repertuarze. Szczególne uznanie zjednywały mu role: Janka ("Lena"), Maciusia ("Zaczarowane koło"), Ernesta ("Małżeństwo Apfel"), Figara ("Wesele Figara"), Mazepy ("Mazepa"), Nurka ("Dramat Kaliny"), Pana ("Świeczka zgasła"), Zdzisława ("Pan Benet"), Hilarego ("Mąż z grzeczności"), Chlestakowa ("Rewizor"), Stańczyka ("Wesele"), Kościuszki ("Kościuszko pod Racławicami"), Potockiego ("Noc listopadowa"), Nicka ("Maria Stuart" J. Słowackiego), Gustawa ("Dziady"). Był też ceniony jako deklamator występujący często na wieczorach patriotycznych. W 1911-28 grał w kilkunastu filmach, m.in. Niepołomskiego ("Dzieje grzechu"), Asesora ("Pan Tadeusz"). Był członkiem zasłużonym ZASP. Jako jeden z pierwszych aktorów odznaczony został orderem Odrodzenia Polski. W 1914-15 wykładał w Szkole Aplikacyjnej.
Bibl.: Album teatr. II s. 45; Bogusławski: Siły i środki (Aneks); Czempiński: Teatry w Warszawie s. 207 (il.); Gliński: Teatr w Petersburgu II s. 93-94, III s. 123; Got: Teatr Koźmiana; Grzymała-Siedlecki: Świat aktorski; Owerłło; Wspomnienia aktorów (J. Śliwicki); Ekran i Scena 1928 nr 22; EMTA 1893 nr 511, 528 (il.); Kur. por. 1928 nr 292 (R. Ordyński); Kur. warsz. 1923 nr 130, 132, 1928 nr 283; Scena pol. 1923 nr 4-6; Tyg. ilustr. 1928 nr 42 (il.); Afisze i programy. IS PAN;. Akt ślubu nr 260/1895 z parafii Św. Krzyża, USC Warszawa-Śródmieście; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: S. Sonnewendt: Portret, karyk., rys., 1910, repr. - MT Warszawa; Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., rys., repr.- MTWarszawa; Fot. pryw. i w rolach - IS PAN, MTWarszawa, SPATiF.
Film.: 1928 - Pan Tadeusz.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
