Osoby

SENDECKI Józef Kazimierz (2 III 1883 Warsza­wa - 22 V 1973 Radzymin k. Warszawy), śpiewak, aktor, reżyser. Był synem Jana S., felczera kolejowego, i Rozalii z Kołodzińskich, mężem najpierw Marii z Karwowskich (ślub w 1905), później -> Heleny Kwaśniewskiej (ślub w 1966). W 1902 ukoń­czył warsz. gimn. S. Konopczyńskiego; uczył się malarstwa, rysunku i muzyki (gry na skrzypcach u S. Barcewicza, śpiewu u S. Dudzińskiego, A. Myszugi i E. Reszke, teorii w Warsz. Tow. Muzycz­nym). Według jego własnych informacji, debiutował ok. 1903 w Lublinie, w zespole J. Myszkowskiego, w partii Jontka ("Halka"). W 1904 został zaangażo­wany do chóru T. Nowości w Warszawie. W 1905 brał udział w manifestacjach; był ranny, leczył przez pół roku postrzał nogi. Pierwszy raz jako solista wystąpił 6 VII 1908 w T. Nowości w roli Jana Grenicheau ("Dzwony kornewilskie"). Recenzent "Sce­ny i Sztuki" przyjął ten występ życzliwie: "Był to debiut pod każdym względem bardzo udatny, gdyż aczkolwiek Sendecki nie odznacza się warunkami zewnętrznymi, rozporządza natomiast bardzo ład­nym głosem tenorowym (tak rzadkim w operetce) o sympatycznym brzmieniu, dość rozległym w skali, jednak jeszcze nie wyrównanym. Jako aktor p. Sen­decki ukazał pewne zacięcie i swobodę w grze. Zaletą debiutanta jest wyraźna wymowa, objaw rzadki u naszych tenorów". Solistą T. Nowości był do 1926, w tym okresie nadal się kształcił; we wrześniu 1908 wstąpił do Szkoły Aplikacyjnej. Czę­sto wyjeżdżał na występy gościnne: w lutym 1909 był w Kijowie z zespołem pod dyr. Kortisa, potem w Żytomierzu, wiosną t.r. w Lublinie z zespołem opery i operetki J. Myszkowskiego. W 1912 wy­stąpił w T. Wielkim w Warszawie w partii Truba­dura ("Meduza"). W 1917 rozpoczął studia w warsz. Szkole Sztuk Pięknych i studiował tam trzy lata. Potem związany był z grupą realistów "Zachęta", miał wystawy swoich obrazów w Warszawie, Ka­towicach, Poznaniu. W 1920 zgłosił się ochotniczo do wojska; został odznaczony za udział w walkach pod Złotnikami. W czerwcu 1923 z zespołem ope­retki warsz. był w Kaliszu, w styczniu 1924 w Krakowie, w czerwcu t.r. występował gościnnie w Wilnie. W listopadzie 1924 brał udział w objeździe T. Nowości z "Hrabiną Maricą" i odwiedził: Radom, Kielce, Częstochowę, Kalisz (13 XI), Bydgoszcz, Toruń, Włocławek, Płock (18 XI), Białystok, Grod­no, Wilno, Brześć, Pińsk, Kowel, Równe, Łuck, Przemyśl, Rzeszów, Tarnów, Nowy Sącz, Stryj, Sta­nisławów, Tarnopol. Od 2 do 29 VII 1926 wystę­pował z warsz. T. Niewiarowskiej w Krakowie. W sez. 1926/27 był w zespole T. Polskiego w Kato­wicach, grał gł. w repertuarze muz. oraz reżysero­wał. W sez. 1927/28 występował w warsz. t. Czer­wony As, także jako konferansjer; w styczniu i lutym 1928 z teatrem tym był w Siedlcach, Kielcach i Kaliszu. W 1928-39 (wyjąwszy sez. 1933/34) należał do zespołu T. Wielkiego w Poznaniu; wy­stępował gł. w operetkach, ale także w drugopla­nowych partiach operowych. Od 1929 objął tu fun­kcję reżysera operetki, do wybuchu wojny wystawił ich przeszło trzydzieści. Z aktorami opery pozn. wyjeżdżał często na występy gościnne, m.in. do Płocka (lipiec 1933, sierpień 1937), Ciechocinka (lato 1935, 1937, 1938), Sopotu (sierpień 1935), Krakowa (sierpień 1938), Lwowa (sierpień 1938). Okres okupacji niem. spędził w Warszawie; był organizatorem występów artyst. w kawiarniach "Frascati" i "Kameleon", występował też w t. Jawnych: Dobry Wieczór i T. Miasta Warszawy. Po powstaniu warsz. znalazł się w Piotrkowie Trybunalskim. Po powrocie do stolicy, od maja 1945 występował w T. m.st. Warszawy (wkrótce pn. T. Powszechny). W sez. 1946/47 i 1947/48 był w zespole Sceny Muzyczno-Operowej Miejskich T. Dramatycznych w Warszawie. We wrześniu 1948 zaangażował się do T. Wielkiego w Poznaniu (od 1950 pn. Opera im. Moniuszki) i pozostał w tym zespole do końca sez. 1962/63. W Poznaniu dwukrotnie obchodził jubileusze: 13 VI 1954 pięćdziesięciolecia pracy artyst. (Tomek w "Sprzedanej narzeczonej") i 17 I 1965 sześćdziesięciolecia (Altoum w "Turandot"), któ­ry został połączony z otwarciem wystawy jego ob­razów. W 1969-72 mieszkał w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie, od 1972 w Domu Specjalnym dla Dorosłych w Radzyminie. Początkowo powierzano mu role lekkich amantów. Ale już wtedy "młodziutki, szczuplutki był nieod­parcie (a może i niezamierzenie) komiczny, gdy zjawiał się na scenie w szamerowanym uniformie huzarskim bądź w czarnej almawiwie" (W. Filier). Jego wygląd - chudość, skośne nieco oczy, wy­datne kości policzkowe, były zaprzeczeniem liry­zmu; "obdarzony donośnym tenorowym głosem, uta­neczniony, grał wprawdzie również wodewilistów, ale skłaniał się raczej w kierunku groteski, chociaż błysnął też w kilku rolach amantów" (L. Sempo­liński). Największą popularność przyniosły mu właś­nie role charakterystyczne. Był kapitalnym jąkałą Billy Haltonem w "Królowej kinematografu", świet­nym sklerotycznym księciem Leopoldem w "Księż­niczce czardasza", zabawnym Napoleonem Saint-Cloche w "Bajaderze". Umiejętność gry na skrzypcach wykorzystał w roli Orfeusza ("Orfeusz w piekle"), parodiując znanego w Warszawie S. Barcewicza. Na scenę T. Nowości wnosił "szczery komizm i wesołość" (J. Czempiński). W Poznaniu również ceniono go za talent i swobodę gry. Miał silną osobowość scen., należał do tych artystów, którzy przyczynili się do rozkwitu pol. operetki w okresie międzywojennym. W 1. powojennych, gdy grywał już mniejsze role, nadal ceniono jego zdolności wokalne, talent aktorski, dyskretny humor i smak artystyczny. Najważniejsze role S. z okresu wystę­pów w warsz. T. Nowości to: Siebel ("Mały Faust"), Juricz ("Manewry jesienne"), Alfred ("Zemsta nietope­rza"), Godet ("Cnotliwa Zuzanna"), Fred ("Targ na dziewczęta"), Tobiasz ("Kuzynek z Honolulu"), Popiel ("Polska krew"), Chatlis ("Clo-Clo"); role operetkowe w T. Wielkim w Poznaniu: Paweł Aubier ("Bal w operze"), Harry ("Piękność z Nowego Jorku"), Boni ("Księżniczka czardasza"), Armand ("Hrabia Luxemburg"), Sutri ("Dorina"), Doktor Falke ("Zemsta nieto­perza"), Christian Tscholl ("Domek trzech dziewcząt"), Pappacoda ("Noc w Wenecji") i partie operowe z tego okresu: Dzidzi ("Hrabina"), Kamerdyner ("Casanova"), Feliks ("Flis"), Yamadori ("Madame Butterfly"). Po wojnie śpiewał m.in. w Warszawie partię Bartola ("Cyrulik sewilski"), a w Poznaniu niewielkie, ale dostrzegane i chwalone partie, jak: Selim Basza ("Uprowadzenie z seraju"), Notariusz ("Don Pasquale"), Wiercimak ("Bunt żaków"), Owłur ("Kniaź Igor"), Brisson ("Komendant Paryża"). Jako reżyser operetkowy działał przed II wojną świat. w Katowicach i Poznaniu; ważniejsze pozycje z jego dorobku to: "Hrabina Marica", "Frasquita", "Księżniczka czardasza", "Orłow", "Lady Chic", "Księżna cyrkówka", "Czar walca", "Hrabia Luxemburg", "Cnotliwa Zuzanna", "Bajadera", "Dolly", "Dorina", "Rose Marie", "Lizystrata", "Noc w Wenecji".
Bibl: Almanach 1972/73; Ciesielski: Teatr pol. w Gdańsku; Czempiński: Teatry w Warszawie s. 266, 267 (il.); Filler: Operetka (il.); Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Re­pertuar; Mrozek; Mrozińska: T. wśród ruin; Sempoliński: Wielcy artyści (il.); Sikorski: Szkoła Aplikacyjna; SMP; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Świtała; WSB (T. Świtała); Express Pozn. 1965 nr 9; Głos Wielk. 1954 nr 140; Kron. m. Poznania 1960 nr 1-2 (il.), 1965 nr 3; Kur. Pol. 1965 nr 9; Kur. Warsz. 1908 nr 186, 1909 nr 26, 1920 nr 240, 1921 nr 31, 1922 nr 2, 1923 nr 24, 1924 nr 11, 304, 1925 nr 46, 1928 nr 145, 1935 nr 140, 1938 nr 224; Pam. Teatr. 1963 z. 1-4 s. 186, 203; Scena i Szt. 1908 nr 28. 1909 nr 9, 28, 36, 37, 38; Świat. Nowości 1914 nr 22; Teatr 1954 nr 17; Życie Warsz. 1973 nr 123, 124; Afisze i programy, IS PAN, MTWarszawa; Akta, ZASP; Akta, ZUS Warszawa; Prosnak: T. Wielki; Straus: Repertuar 1914-15, 1915-16.
Ikon.: Jotes (J. Szwajcer): Portret, karyk., rys., repr. W. Filler: Rendez-vous z warszawską operetką, Warszawa 1961; Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994