Osoby

JANOWSKA-KOPCZYŃSKA Maria (20 III 1890 Inowrocław - 31 XII 1977 Poznań), śpiewaczka, aktorka, reżyser. Była córką krawca Jana Janowskiego i Pelagii z Klóskowskich, żoną Kajetana Ko-pczyńskiego (zob. t. I; ślub w październiku 1920), matką aktorki i śpiewaczki Antoniny Kopczyńskiej, zamężnej Terleckiej (pseud. Tola Korian). Dzieciń­stwo spędziła w Inowrocławiu i Dreźnie. Po roz­wodzie rodziców i śmierci matki wychowywała się w domu wuja A. Klóskowskiego w Poznaniu. Śpie­wać zaczęła w chórze Tow. Muz. Lutnia, który często pełnił rolę chóru operowego. Gry na forte­pianie uczyła się u W. Różańskiego, śpiewu u J. Pa­nieńskiej (1907-08), potem u O. Lopere'a. Po po­pisie uczennic (27 IX 1910) nazwisko jej odnoto­wała prasa. Pracowała w kantorze wuja, uczestni­cząc także w letnich objazdach zespołu opery i. operetki t. poz., pod dyr. A. Lelewicza. Debiutowała 9 IX 1912 w T. Polskim w Poznaniu w partii Zofii ("Halka"). "Świetna do tej postaci powierzchowność, wydatny i dźwięczny głos, wyrobiona koloratura" - oceniała miejscowa prasa (cyt. za "Kroniką mia­sta Poznania"). Została zaangażowana do zespołu i od 11 XII t.r. śpiewała Azucenę ("Trubadur"); po występie tym w rec. przyznano jej talent, chwalono dobre warunki scen., piękny, o dużej skali głos i trafną grę. Po roli Baronowej Marbach ("Manewry jesienne", styczeń 1913) i Leonory ("Faworyta", kwie­cień 1913) bogaci melomani pozn. ufundowali jej stypendium zagraniczne. Od kwietnia do września 1913 pobierała w Paryżu lekcje u Jana Reszke. Po powrocie do t. pozn. wystąpiła 15 X 1913 w partii Suzuki ("Madame Butterfly"), a 4 XI t.r. w partii Racheli ("Żydówka"; po dotychczasowych mezzoso­pranowych była to pierwsza wielka partia soprano­wa i J. osiągnęła poważny sukces). Partię Dalili ("Samson i Dalila" C. Saint-Saensa) śpiewała 14 III 1914 w Akwizgranie i podpisała tam umowę na sez. 1914/15. Po powrocie do kraju występowała w Ciechocinku, a po wybuchu I wojny świat. w zespole działowym w T. Polskim w Poznaniu (grała wtedy role dramatyczne). W Poznaniu śpiewała 1915-19 na scenie opery niem., pocz. gościnnie a nast. zaangażowana na stałe, m.in. tyt. w "Carmen", Helenę ("Polska krew"), Azucenę ("Trubadur"), Frykę ("Walkiria"), Amneris ("Aida"); 1919 zaśpiewała partię so­pranową w "Requiem" W.A. Mozarta. Od listopada 1919 zaangażowana do zespołu T. Wielkiego śpie­wała z dużym powodzeniem partię tyt. w "Tosce", a nast. Lottę ("Werter") i Małgorzatę ("Faust"). W 1920 występowała w berlińskiej Volksbuhne w partii Blanchefleur ("Der Kuhreigen") i Ilony ("Cygańska miłość"). W tymże roku zaangażowała się na trzy sez. do opery w Akwizgranie; poszerzyła tam swój repertuar o wielkie partie z klasycznych oper niem. oraz oper G. Verdiego i G. Pucciniego; owacyjnie przyjmo­wano jej występy w maju 1922 i w marcu 1923 m.in. w roli Marty ("Niziny"). W 1923-31 była zwią­zana z operą w Lipsku. Śpiewała też często w innych miastach niem., m.in. w Kolonii (1924) i we Frankfurcie nad Menem (1926, 1928). Jako jedyną Polkę zaproszono ją do Bayreuth (1925); śpiewała tam partie Leśnego ptaszka ("Zygfryd") i Pierwszego kwiatu ("Parsifal"). W czerwcu 1926 podczas "Tygo­dnia straussowskiego" w Lipsku śpiewała w czte­rech spośród siedmiu spektakli, m.in. partię tyt. w "Salome" i Ariadnę ("Ariadna na Naxos") oraz Krystynę ("Intermezzo", pod batutą R. Straussa). W sez. 1930/31 śpiewała stale w operze w Kassel. W 1931-33 występowała gościnnie, m.in. w Berlinie, Am­sterdamie, Kopenhadze, Szczecinie i Krakowie. Od sez. 1933/34 wróciła na scenę T. Wielkiego w Poznaniu. Stworzyła jeszcze kilka kreacji, jak np. Zuzanna ("Tajemnica Zuzanny"), Kasia ("Diabeł i Ka­sia"), Hrabina ("Dama pikowa"), przechodząc stopnio­wo do partii drugorzędnych i epizodycznych. W tym okresie zaczęła reżyserować debiutując pol. prem. "Cosi fan tutte" (10 XII 1933), którą uznano za jedno z najpiękniejszych przedstawień opery pozn. w tym czasie. T. Kassern pisał: "charakter commedii dell'arte został silnie podkreślony", "...reżyseria, in­scenizacja - lekkie, zręczne, o wdzięku rokoko­wym". Chwalono też kolejne jej prace reżyserskie: "Don Pasquale" i "Wilhelma Tella" (1934), "Nieszpory sycylijskie" (1935), "Alcestę" i "Damy i huzary" (1938). O tej ostatniej premierze pisał W. Noskowski: "re­żyserkę prowadziła p. Janowska-Kopczyńska arty­stka obyta po wielkich scenach niemieckich, aktorka wyborna i tak dobrze czująca teatr, jak nie często się zdarza między śpiewakami". Do wybuchu II wojny świat, wyreżyserowała dwadzieścia osiem prem. oper i operetek. Jubileusz dwudziestopięciolecia pra­cy artyst. obchodziła 20 II 1938; wystąpiła w partii Azuceny ("Trubadur", też reżyseria). W grudniu 1939 przeniosła się do Warszawy. Śpiewała pocz. w ka­wiarni "Frascati", potem pracowała jako urzędniczka w Związku Młynarzy. Po powstaniu warsz. i tuła­czce wojennej, w marcu 1945 wróciła do Poznania. Już 7 IV t.r. odbył się z jej udziałem pierwszy wieczór artyst. muzyków poznańskich. W pierwszej powojennej prem. T. Wielkiego (czerwiec 1945) wystąpiła w roli Doroty ("Krakowiacy i Górale"). Reżyserowała dwie kolejne prem.: "Rigoletta" i "Cy­rulika sewilskiego" (śpiewała partie Magdaleny i Ber­ty). Dzięki dobrej technice wokalnej zachowała umie­jętność naturalnego śpiewu oraz głos "miękki, o ujmującym uroku". Z okazji trzydziestopięciolecia swojej pracy artyst. wystąpiła z recitalem pieśni (12 V 1948) w pozn. PWSM. Podczas występów opery pozn. w Warszawie (sierpień-wrzesień 1948) była chwalona za "słodycz i ciepło swego głosu i gry" ("Słowo Powszechne") w partii Niani ("Borys Godunow"). W sez. 1952/53 uczestniczyła w gościnnych występach pozn. Opery im. Moniuszki w Moskwie. Scenę operową pożeg­nała 12 V 1957 w partii Rozalii ("Niziny"). Po wojnie występowała także w kabaretach pozn.: Kukułka i Bagatela (wiosna 1946), w objazdowym ze zorganizowanym latem 1957 przez A. Brodzisza i M. Bogdę, obejmując rolę Ciotki Ireny ("Dwaj mę­żowie pani Marty") oraz w pozn. T. Muzycznym w roli Ernestyny ("Porwanie Sabinek", 1958). Reżyse­rowała gościnnie w Bydgoszczy ("Flis" i "Verbum nobile", 1956) i Gdańsku ("Rycerskość wieśniacza" i "Pajace", 1957). Od września 1945 uczyła w średniej szkole muz., a od września 1949 objęła klasę śpiewu i gry scen. w Wyższej Szkole Operowej (reżyse­rowała tam studenckie przedstawienia operowe). Ju­bileusz czterdziestopięciolecia pracy artyst. obcho­dziła 1 VII 1958. Pracę pedag. w pozn. PWSM rozpoczęła 1 X 1958, a 25 V 1963 odeszła na emeryturę. Związana była także z amat. ruchem teatr., w 1949 i 1950 z okazji tzw. wianków, przy­gotowała z udziałem setek wykonawców, żywe ob­razy pt. "Sojusz robotniczo-chtopski" i "Spotkania Mi­ckiewicza z Puszkinem", pokazane na płynącym War­tą statku. Ponad pięćdziesięcioletnią karierę zaw. J.- K. wypełniała nieprzerwanie aktywnością artysty­czną. Śpiewała sto kilkadziesiąt partii mezzosopra­nowych i sopranowych w operach i operetkach. Miała głos o rozległej skali, naturalną łatwość emi­sji. Postaciom lirycznym, dram. i komediowym na­dawała rysy charakterystyczne. Cechował ją tempe­rament scen. i swoboda gestu. W pracy reżyserskiej (ok. pięćdziesiąt prem. oper i operetek) odchodziła od szablonów inscenizacyjnych, miała poczucie sty­lu teatralnego. Była jedną z pierwszych pol. śpie­waczek, która zainteresowała się reżyserią operową.
Bibl.: Almanach 1977/78; Kański: Mistrzowie; 75 lat T. Pol. w Poznaniu s. 393, 397; Opera poznańska 1919-1969, Poznań 1979 (tu opinia T. Kaserna); SMP; Świtała; WSB (T. Świtała); Kron. m. Poznania 1965 nr 3 (ii.); Muzyka Pol. 1938 s. 449-450 (W. Noskowski); Pam. Teatr. 1986 z. 1 (Archiwum Toli Korian); Sł. Powsz. 1948 nr 13; Archiwum M. Janowskiej-Kopczyńskiej, MTWarszawa; Ar­chiwum M. Janowskiej-Kopczyńskiej, Zbiory Specjalne Bib­lioteki IS PAN; Maciejewska: Teatr w Poznaniu; Mika. Ikon.: Fot. - Arch. Dok. Mech., IS PAN, ZASP.
Nagrania: Arie - MTWarszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994