Zdzisław Górzyński
GÓRZYŃSKI Zdzisław, właśc. Z. Grunberg (23 lub 25 IX 1895 Kraków - 22 XI 1977 Warszawa), dyrygent, kierownik muz., dyrektor teatru. Był synem nauczyciela muzyki Józefa Grunberga i Amalii z Kasslerów (Kaszlerów), bratem dyrygentów Tadeusza G. i Władysława G., mężem aktorki Heleny Szulc-Trojackiej (ślub 19 VIII 1919 w Krakowie), potem -> Marii Miedzińskiej z Nowaków (ślub w 1926), nast. Ireny Lorenc z Marców (ślub w 1971), ojcem aktorki Hanny G.- Słowińskiej. Ojciec G. był muzykiem, grał w orkiestrze wojskowej, która często współpracowała z krak. T. Miejskim. Zdzisław G. od 1902 uczył się gry na skrzypcach w konserwatorium krak. Tow. Muz., a od 1906 prywatnie gry na fortepianie. W 1910 rozpoczął naukę kontrapunktu, harmonii i kompozycji u W. Żeleńskiego. W 1913 ukończył gimn. (w okresie szkolnym pracował jako akompaniator i korepetytor wokalny w szkole operowej J. Marso). W 1915 wyjechał do Wiednia, studiował dyrygenturę u F. Schalka. Po powrocie do Krakowa, w 1916 dyrygował przedstawieniami Krak. Tow. Operowego w T. im. Słowackiego, w sez. 1917/18 był kapelmistrzem w zespole objazdowym H. Cudnowskiego (Przemyśl, Sambor, Stryj, Drohobycz), 1918/19 dyrygował w krak. T. Nowości, a także orkiestrą symfoniczną Związku Muzyków Polskich. W sezonach letnich (od 1910) dyrygował w Krynicy różnymi zespołami muz. ze Lwowa i Krakowa (początkowo statystował nawet w przedstawieniach teatr.). W 1917-21 współpracował z T. Miejskim we Lwowie, gościnnie dyrygując przedstawieniami operowymi i operetkowymi. W 1921-24 był kier. muz., a od czerwca do sierpnia 1922 dyr. T. Nowości w Warszawie. Przygotował tu m.in. prem. "Pięknej Heleny", "Bajadery", "Cnotliwej Zuzanny", "Balu w operze" i "Królowej Montmartre'u". Współpracował także z t. satyryczno-lit. Stańczyk. W lecie 1924 (od maja) był kier. zespołu pn. Artyści Operetki Warszawskiej, z którym odwiedził m.in. Kalisz, Łódź, Kutno, Łowicz, Toruń, Włocławek, Płock, Poznań. W sez. 1924/25 i 1925/26 był kier. i dyrygentem sceny operowej i operetkowej w T. Polskim w Katowicach. Wystawił tu m.in. "Piękną Helenę", "Gejszę", "Frasquitę", "Różę Stambułu", "Cyganerię", "Carmen". Wypracował wysoki poziom muz. przedstawień, zapraszał na występy gościnne najwybitniejszych pol. solistów, dawał spektakle w innych miastach, m.in. w Krakowie i Ciechocinku. Na wiosnę 1926 przygotował prem. "Halki" w Volksoper w Wiedniu (na prem. 29 IV t.r. dyrygował E. Młynarski). Od końca 1926 był dyrygentem operetki w T. Popularnym w Krakowie, a także prowadził poranki symfoniczne i przedstawienia operowe w T. im. Słowackiego; współpracował z miejscową rozgłośnią Pol. Radia. W sez. 1927/28 dyrygował w t. warsz.: Karuzela, Nowe Perskie Oko, Morskie Oko, T. Niewiarowskiej, prowadził koncerty w Dolinie Szwajcarskiej i w Filharmonii. Pod koniec sez. pierwszy raz dyrygował w T. Wielkim (prowadził "Opowieści Hoffmanna") i został zaangażowany na sez. 1928/29. Równocześnie dyrygował koncertami symfonicznymi w Warszawie i Krakowie. Od września do listopada 1929 był kier. artyst. Operetki Reprezentacyjnej (przygotował dwie premiery). Kierował, wraz z B. Szulcem, Filharmonią Ludową i prowadził jej inaug. koncert. Od stycznia 1930 był dyrygentem w T. Miejskich we Lwowie; m.in. przygotował muzycznie Schillerowskie prem. "Dziadów", "Kordiana", "Snu srebrnego Salomei", "Krzczcie Chiny". W sez. 1931/32 pełnił też funkcję kier. muz. T. Miejskich we Lwowie. W 1932 z częścią zespołu lwow. na scenie T. Fredreum w Przemyślu wystawił "Hrabiego Luksemburga"; przedstawienie pokazano także w Rzeszowie. Następnie powrócił do Warszawy i przygotował prem. "Zemsty nietoperza" na scenie T. Małego (16 XI 1932). Od stycznia 1933 był kier. muz. t. Nowy Momus, w 1934 współpracował z t.: Cyganeria, Hollywood, Stara Banda; w styczniu 1935 prowadził prem. "Pięknej Heleny" w T. Letnim. Od kwietnia 1935 do wybuchu II wojny świat, kierował Małą Orkiestrą Pol. Radia (regularne występy m.in. w popularnych programach "Podwieczorek przy mikrofonie", czy audycjach "Przy sobocie po robocie"). W 1937 orkiestra ta występowała w Paryżu na Powszechnej Wystawie Kwiatowej. W czasie okupacji niem. ukrywał się pod nazwiskiem Jan Zbigniew Michalczyk, akompaniował na koncertach konspiracyjnych i udzielał lekcji. Od 1 II 1945 do 31 VIII 1948 był dyr. Filharmonii w Łodzi. Jednocześnie wykładał dyrygenturę w łódz. PWSM i uczył na Kursie Operowym PWST w Warszawie z siedzibą w Łodzi; w sez. 1947/48 był kier. tego kursu. Wyjeżdżał na występy do Czechosłowacji (1946) i na Węgry (1948). Od 1 IX 1948 objął na jeden sez. dyrekcję Opery Poznańskiej. W sez. 1949/50 był dyr. i kier. artyst. Opery i Filharmonii w Warszawie, w sez. 1950/51-1951/52 kier. artyst., a 1952/53-1953/54 dyrygentem. Wyjeżdżał na występy gościnne do Bułgarii (1950), NRD (1950, 1951, 1952), Holandii (1952). Przygotował i prowadził prem. "Halki" w T. im. Hauptmanna w Gorlitz (1950) i w Lipsku (1951), a "Buntu żaków" w Dreźnie (1951). Od 1 X 1954 do 2 II 1963 był dyr. Opery im. Moniuszki w Poznaniu; 22 I 1955 obchodził tu jubileusz czterdziestolecia pracy artystycznej. Zapraszał na występy gościnne wybitnych solistów krajowych i zagranicznych, współpracował z reżyserami niem., wprowadzał do repertuaru pol. i obce dzieła współczesne, jak np. "Komendant Paryża" (1960), "Bursztynowa panna" (1961), "Nowa Odyseja" (1959), "Krutniawa" (1959). W 1958 z okazji Roku Moniuszkowskiego urządził "festiwal oper polskich", w 1959 w ramach Festiwalu Muzyki Współczesnej w Warszawie "Warszawska Jesień" pokazał "Krutniawę" i "Nową Odyseję". W 1960 dyrygował gościnnie orkiestrą symfoniczną w Paryżu. W 1961 był gospodarzem I Festiwalu Oper i Baletów Polskich. Jesienią 1962 zespół Opery pozn. występował w Jugosławii. Od 1961 G. współpracował jako dyrygent z T. Wielkim w Warszawie. Jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. obchodził 21 V 1965, dyrygując koncertem symfonicznym w Filharmonii Narodowej. Od 6 IV 1966 do 31 VIII 1967 był dyr. muz. warsz. T. Wielkiego, w sez. 1967/68 jego kier. artyst., potem do 1 IX 1970 dyrygentem (1 V 1971 przeszedł na emeryturę). Z zespołem warsz. występował gościnnie w ZSRR (grudzień 1967). Współpracował gościnnie jako dyrygent z zespołami operetkowymi w Warszawie i Gliwicach. Jubileusz sześćdziesieciolecia pracy obchodził na scenie warsz. T. Wielkiego 11 IX 1975, prowadząc "Carmen". Z okazji osiemdziesiątej rocznicy urodzin miał recitale dyrygenckie w Lublinie i Wrocławiu. Od 1961 był członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP.
Talent dyrygencki G. cechowała energia, temperament i rzadko spotykana wszechstronność. Niezastąpiony w poczuciu stylu F. Lehara, J. Straussa i wszelkich gatunków muzyki popularnej, świetnie prowadził też pozycje z tzw. żelaznego repertuaru operowego, utwory pol., współczesne, a także wielkie dzieła symfoniczne. Jego interpretacje pełne były wewnętrznego napięcia, odznaczały się właściwie dozowaną dynamiką, żywym pulsem rytmicznym i wyrazistym rysunkiem tematów melodycznych. Przedstawienia, którymi dyrygował, miały wysoki poziom muz. i odpowiednie proporcje brzmieniowe między śpiewakami i orkiestrą, mniej dbał o ich walory sceniczne. Należał do najwybitniejszych dyrygentów swego czasu.
Bibl.: Almanach 1977/78; Błaszczyk: Dyrygenci (bibl. i il.); EM; Grove; Kraków muz. 1918-39; Krasiński: Warsz. sceny; Kwiatkowski: Narodziny PR; Mrozińska: Szkoła; Osiński: Repertuar; Riemann; Sempoliński: Wielcy artyści; SMP; Sobański: Teatr Pol. na Śląsku; Świtała (il.); WSB; Kron. m. Poznania 1961 nr 2; Kur. Warsz. 1921 nr 230, 1924 nr 136, 1928 nr 257, 334, 1930 nr 25, 46, 58, 68, 1934 nr 154; Muzyka 1926 nr 2, 3, 5, 1928 nr 4-5, 6, 1929 nr 11-12, 1930 nr 3, 4, 1931 nr 3; Teatr 1955 nr 2; Akta, T. Wielki Warszawa; Akta (tu fot), ZASP; Informacje rodziny; M. Komorowska: Polskie rodziny muzyczne (mps), Instytut Pedagogiki Muz. PWSM Warszawa.
Ikon.: E. Głowacki: Portret, rys., repr. Teatr 1952 nr 13; A. Stopka: Portret, karyk., rys. - MTWarszawa; Fot. - IS PAN.
Film.: 1952 - Konkurs im. Wieniawskiego (d.); 1955 - Pod znakiem Chopina (d.); 1975 - Wiesław Ochman (d.); Fragm. materiałów i kronik film. z 1949-65, Arch. WFD; Materiały - Archiwum TV Warszawa.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1900-1980 t.II, PWN Warszawa 1994
