Kalendarium

Kraków, Teatr Ludowy w Nowej Hucie: premiera Zamku Franza Kafki w adaptacji Maxa Broda, przekładzie Andrzeja Wirtha. Reżyseria i scenografia Józef Szajna, muzyka Bogusław Schaeffer.

Zamek Szajny to sztuka o losie ludzi samotnych, wyobcowanych z gromady i o bezlitosnym prawie czy instynkcie gromady, która do swego stada nie wpuści intruza z zewnątrz Sztuka o społeczeństwie, które przyjęło i zaaprobowało reżim narzucony przez zamek, i o tragedii jednostki, która znalazła się poza wspólnotą. Sztuka o niemożności bycia samotnym. Groteskowa pochwała konformizmu, poza granicami którego jest już tylko wegetacja (rodzina Barnabasów) lub śmierć (K.).

Ta inscenizatorska formuła została przeprowadzona z rzadko u Szajny spotykaną logiką, wstrząsająco, precyzyjnie i czysto. Chyba po raz pierwszy w dziejach współpracy Szajny – scenografa z Szajną-reżyserem obydwaj okazali tyle wzajemnego zrozumienia i taktu. Szajna – scenograf dyskretnie dozował swoje wizje plastyczne, które pogłębiały i uświetniały propozycje teatralne Szajny – reżysera. (…)
aktorzy Zamku wykonują swoje zadania karnie, ze zrozumieniem i poczuciem zespołowości. Wymienię najważniejszych czy najwięcej znaczących w biografii K. – Józefa Wieczorka. Więc: oberżystka – Bronisława Gerson-Dobrowolska, Barnabas – Józef Harasiewicz, obydwie kobiety: Olga – Renata Fiałkowska i Frieda – Irena Jun, Wójt – Bolesław Smela i Nauczyciel – Tadeusz Włudarski. Jedyne groteskowo potraktowane postacie pomocników Geometry (Tadeusz Kwinta i Jan Güntner) pełniły w spektaklu role podobnie rozrywkowe, co upersonifikowany koń i osioł w „Don Kichocie”.
 

[Maria Czanerle, „Zamek” i teatr Szajny, „Teatr” 1966, nr 14]

Była to ostatnia praca Szajny w Teatrze Ludowym. Od nowego sezonu na stanowisku dyrektora zastąpi go Irena Babel.
Po latach tak podsumował ten okres swojej biografii artystycznej:

w Teatrze Ludowym w Nowej Hucie pojawiają się przedstawienia autorskie: Rewizor Gogola, a w nim stare Sitzbady na kółkach, podwieszone stare sienniki, jako mieszkania prowincjonalnych dygnitarzy, Puste pole wg T. Hołuja z bandażowaną krową-karmicielką i utopijny Zamek Kafki, rozsypujący się w finale. Śmierć na gruszy W. Wandurskiego ze sceną wojny, wyrażoną rozbieganiem metalowych kół w pędzie samozniszczenia w światłach krzyżujących się reflektorów. Wiele z tych przedstawień uznano za prowokację polityczną i humbug, dlatego musiałem złożyć rezygnację z prowadzenia teatru w r. 1966.

(Józef Szajna, Wybory i odniesienia [w:] Józef Szajna, Déballage, program Teatru im. Wandy Siemaszkowej, Rzeszów 1997, s. 4)