Kalendarium

Praga: zmarł Otomar Krejča, czeski aktor i reżyser, dyrektor Divadla Za branou w Pradze.

Urodził się 23 listopada 1921 we wsi Skrýšov k. Pelhřimova w ubogiej rodzinie chłopskiej. Teatrem zainteresował się w szkole średniej: występował w przedstawieniach amatorskich, pisał recenzje do uczniowskiej gazety. Po maturze (1939), wbrew rodzicom, którzy chcieli, by został urzędnikiem, zaangażował się do wędrownej trupy teatralnej Rudolfa Nádhery (1940–1941). Wraz z całym zespołem w 1941 został zaangażowany do teatru w Třebíčy. W 1942 przeniósł się do miejskiego teatru w Kladnie; w latach 1943–44 pracował w Pradze (Nezávisle divadlo).

Po wojnie jego osobowość artystyczna kształtowała się pod wpływem wybitnych przedstawiciele czeskiej awanagardy teatralnej: Emila F. Buriana (w jego teatrze D46 grał w latach 1945–46) i Jiří Frejka (Vinhradské divadlo, gdzie Krejča pracował w latach 1946–1951). Stworzył wówczas znaczące kreacje aktorskie (Makbet, Trzy siostry, Święta Joanna, Wieczór trzech króli) i zadebiutował jako reżyser (Fałszywa moneta Gorkiego, Komorní divadlo, 1949). W tym czasie ukończył również studia teatrologiczne na Uniwersytecie Karola.

Szkoda teatru dla polityki.
Otomar Krejča

Národní divadlo
Od 1951 związał się z praskim Národním divadlem, początkowo jako aktor (Otello w 1959, Don Juan w 1957), a w latach 1956–1961 jako kierownik artystyczny zespołu dramatycznego. Do współpracy zaprosił dramaturga Karela Krausa i reżysera Jaromiara Pleskota. Były to „najlepsze lata Národního divadla w dwudziestym wieku” stwierdzi po latach Josef Brož. Krejča odrzucał ideologizację teatru (mawiał, że „szkoda teatru dla polityki”), traktował go jako przestrzeń dla wyobraźni i emocji. Strategia artystyczna Krejčy w Národním divadle polegała na wprowadzeniu do repertuaru nowych czeskich sztuk, poetyckich, ale rezonujących z życiem współczesnej Czechosłowacji. Były to przede wszystkim utwory poetów Františka Hrubína (Srpnová neděle [Sierpniowa niedziela] , praprem. 1958) i Josefa Topola (Konec masopustu [Koniec karnawału], prem. 1964) oraz debiut teatralny prozaika Milana Kundery (Majitelé klíčů [Klucze], praprem. 1962). Drugim filarem repertuaru było świeże spojrzenie na klasykę czeską (utwory Josefa Kajetana Tyla: Dudziarz ze Strakonic, prem. 1958, Drahomíra, prem. 1960) i światową (Mewa Czechowa, 1960 i Romeo i Julia Szekspira, 1963). Ważnym elementem tych inscenizacji była scenogarafia autorstwa Josefa Svobody, z którym będzie współpracował przez wiele lat.

W 1961 w proteście przeciwko decyzjom personalnym dyrekcji Krejča zrezygnował z pełnienia funkcji kierowniczej, pracując nadal jako aktor i reżyser. Jego pomysły artystyczne miały coraz mniejsze szanse na realizację w Národním divadle.

W 1963 w Divadle Na zábradlí zrealizował prapremierę sztuki Zahradní slavnost (pol. Garden-party) Václava Havla.

Divadlo Za branou
W 1965 wraz z Karelem Krausem, aktorami Marią Tomášovą (żoną reżysera) i Janem Tříską oraz dramatopisarzem Josefem Topolem założył własną scenę: Divadlo Za branou. Za kształt plastyczny przedstawień odpowiadał Josef Svoboda. Ten kameralny teatr – laboratorium stał się szybko najważniejszą sceną ówczesnej Czechosłowacji (słynne inscenizacje Czechowa: Trzy siostry, 1966; Mewa, 1972; Musseta Lorenzaccio, 1969; Topola Kočka na kolejích [Kotka na torach], 1965; Oidipus – Antigone wg Sofoklesa i Ajschylosa, 1971). Sława praskiego teatru owocowała coraz częstszymi zaproszeniami Krejčy do reżyserowania za granicą (Belgia, Austria, Niemcy, Kuba). O autorytecie, jaki reżyser miał wówczas w rodzimym środowisku teatralnym, świadczy fakt, że w latach 1965–1969 przewodniczył związkowi czeskich artystów teatralnych.

W czasie „Praskiej Wiosny” podpisał słynną petycję Dwa tysiące słów. Po interwencji zbrojnej państw Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, w ramach tzw. „normalizacji”, sygnatariusze petycji podlegali różnorakim prześladowaniom. Krejča w 1970 został wyrzucony z partii komunistycznej, a w 1972 zamknięto divadlo Za branou (mimo że teatr nie miał charakteru politycznego), ignorując protesty światowych sław, jak Friedrich Dürrenmatt, Arthur Miller czy Ingmar Bergman. „Zlikwidowano jedną z najbardziej prestiżowych grup teatralnych na świecie” – komentował w „Le Monde” Emile Copfermann.

Przez dwa lata w ogóle nie mógł reżyserować, później zezwolono mu na pracę pracował w praskim teatrze im. S.K. Neumanna (m.in. Płatonow, 1974). W 1976 sprawa Krejčy stała się częścią rozmów politycznych między Czechosłowacją i Republiką Federalną Niemiec. W efekcie artysta został oficjalnie zaproszony do objęcia dyrekcji teatru Schauspielhas w Düsseldorfie. Odtąd, zachowując obywatelstwo i prawo mieszkania w Pradze, reżyserował wyłącznie za granicą: w Niemczech, Austrii, Francji, Włoszech, Szwecji, Finlandii. Do najgłośniejszych jego prac z tego okresu należą: Czekając na Godota na festiwalu w Awinionie (1978, kolejna wersja w 1985 w paryskim Théâtre de l'Atelier) i zrealizowany tamże Lorenzaccio z Philippe'em Caubère'em w roli tytułowej (1979); Mewa (Comédie-Française, 1980) i Trzy siostry (Nouveau Théâtre, Nicea 1982), Ojciec Strindberga (Théâtre Gémier, Paryż 1982). W tym czasie w Czechosłowacji jego nazwisko nie mogło pojawiać się w druku.

Powrót
Przełom nastąpił w dobie „pieriestrojki”. W sezonie 1988/89 Krejča, jako wybitny inscenizator Czechowa, został zaproszony do Moskwy na wielką konferencją ku czci Stanisławskiego. Od tej pory stopniowo wracał do czechosłowackiego życia teatralnego, choć reżyserować w kraju mógł dopiero po „aksamitnej rewolucji”. Wiosną 1990 reaktywowano jego teatr (pod nazwą Divadlo Za branou II). W zmienionej sytuacji społeczno-politycznej nie udało mu się jednak nawiązać dialogu z publicznością. Teatr dał siedem premier (cztery w reżyserii Krejčy) i w 1994 został zamknięty. Był to już schyłek wielkiej kariery reżysera. Ostatnią jego realizacją był Portrét umělce jako starého muže (pol. Aktor Minetti) Thomasa Bernharda (Národní divadlo, 2001). W 2002 Radio Vltava wyemitowało słuchowisko na podstawie tej sztuki (reż. Josef Henke), w którym rolę starego aktora Minettiego zagrał sam Otomar Krejča.

Świadectwem wysokiej pozycji, jaką zajmował w teatrze europejskim drugiej połowy XX wieku może być tom w słynnej serii teatrologicznej Les Voies de la création théâtrale (wyd. Paryż 1982, Denis Bablet opisuje tam Trzy siostry, Mewę i Czekając na Godota Krejčy; w tym samym tomie znalazł się opis Konferencji ptaków Petera Brooka).

Dla czeskiego i słowackiego środowiska teatralnego był przez dziesięciolecia artystycznym i moralnym punktem odniesienia.

Czekając na Godota na Festiwalu w Awinionie.
Program telewizji francuskiej z fragmentami spektaklu Czekając na Godota w reż. Otomara Krejčy;
wywiadu udzialają aktorzy: Georges Wilson, Michel Bouquet i Rufus (jęz. fr.).
Emisja: 27 lipca 1979, czas trwania: 6 min. 23 sek. Źródło: ina.fr
(zob. tamże: Philippe Caubère interprète ´„Lorenzaccio” au festival d'Avignon
i „En attendant Godot” au théâtre de l'Atelier)