Kalendarium

Prapremiera Namiestnika (Der Stellvertreter – Ein christliches Trauerspiel) Rolfa Hochhutha w inscenizacji Erwina Piscatora we Freie Volksbühne w Berlinie Zachodnim. Scenografia i kostiumy Leo Kerz, opracowanie muzyczne Aleida Montijn; obsada: Günther Tabor (Riccardo), Siegfried Wischnewski (Gerstein), Malte Jaeger (Fontana), Hans Nielsen (Kardynał), Dieter Borsche (Papież Pius XII), Richard Häußler (Doktor), Ernst Ronnecker (Jacobson).

Sztuka oskarżająca papieża Piusa XII o bierność wobec zagłady Żydów dokonywanej przez nazistowskie Niemcy w czasie II wojny światowej stała się najgłośniejszym spektaklem swojego czasu. Wywołała burzliwe dyskusje, zaowocowała wieloma publikacjami źródłowymi. Szybko przetłumaczona na wiele języków, trafiła na sceny wielu krajów (w Polsce zrealizował ją jako pierwszy Kazimierz Dejmek w Teatrze Narodowym, prem. 16 kwietnia 1966).

O jej popularności zdecydowała tematyka, natomiast walory artystyczne budziły zastrzeżenia. „Hochuth poświęcił wiele pracy dialogom, lecz 25.000 słów, które dodał od siebie, wywołało falę protestów i podważyło wiarogodność przedstawionych faktów” – notował J.L. Styan^[1]; Jerzy Koenig pisał, że Dejmek wystawił „głośną, ale przecież mierną literacko i teatralnie sztukę”^[2]. Styan zwracał jednak uwagę, że na scenie Namiestnik „okazał się bardzo efektowny, przyczynił się więc znacznie do odrodzenia scenicznego dokumentu”^[3].

W 2007 roku Ion Pacepa, były zastępca szefa zagranicznej służby wywiadowczej Rumunii i doradca Nicolae Ceaușescu, który w 1978 roku zbiegł na Zachód, opublikował w „National Rewiev” artykuł, w którym twierdzi, że Hochhuth oparł się na dokumentach sfabrykowanych przez rumuńską służbę bezpieczeństwa na zlecenie radzieckiego KGB w ramach akcji o kryptonimie Seat-12, mającej na celu skompromitowanie Piusa XII jako antysemity. Hochhuth odrzuca te zarzuty.