19 czerwca 1959
Nie-Boska komedia w Teatrze Nowym w Łodzi
Łódź, Teatr Nowy: premiera Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego w inscenizacji Bogdana Korzeniewskiego, scenografii Józefa Szajny i z muzyką Grażyny Bacewicz. Mieczysław Voit jako Poeta, w którego umyśle i wyobraźni rozgrywał się dramat.
Korzeniewski był konsekwentnie antyromantyczny. Dlatego wyobraził sobie na scenie rewolucję, która recytuje martwo racjonalistyczne litanie. Intelektualna koncepcja dramatu, starcie dwóch racji, dwóch postaw, obu jednako bliskich choć przeciwnych – rozpłynęła się w złym teatrze. W rytmie i metaforyczności, które – narzucone z zewnątrz – rozbiły rytm wewnętrzny dramatu i jego metaforę.
Okazuje się, że nie miał odchyleń od koncepcji przedstawienia tylko jego scenograf, Józef Szajna. To co zrobił – kilka ukośnych podestów – dawało scenie przestrzeń i wiele dogodności sytuacyjnych. Całość wraz z kostiumami utrzymana była w tonacjach intensywnych szarości, dopuszczając największą swobodę wyobraźni, najmniej i jak najdyskretniej ingerując w akcję. Nawet ulubione przez tego artystę ruchome elementy opuszczane nad sceną – były tutaj przejrzyste, konsekwentne, podkreślały dramat wewnętrznego uwikłania Henryka, współczesny dramat psychologiczny.
I tak grał tę rolę Mieczysław Voit. Bardzo dojrzały, o dużym wewnętrznym napięciu, szczególnie w pierwszej części, gdy Henryk przekracza pierwszy krąg rodziny. Od wędrówki przez obóz rewolucyjny następuje jakby wewnętrzne zahamowanie.
(Zygmunt Greń, Adam skonał na pustyni, „Życie Literackie” 1959, nr 27)
Wbrew wzmiankom prasowym publikowanym przy okazji tej premiery, pierwszą po okresie powojennych cenzuralnych zakazów realizację Nie-Boskiej zrealizował w Krakowie studencki Teatr 38 w reż. Waldemara Krygiera (prem. 5 marca 1959 – w rocznicę śmierci Stalina, co nie mogło być przypadkiem). Inscenizacja Korzeniewskiego w Łodzi była natomiast pierwszą po 1945 realizacją Nie-Boskiej w teatrze repertuarowym. „Tym sposobem ostatnie już z godnych uwagi dzieł teatru romantycznego sprawdzone zostało na nowo w naszym [tj. PRL-owskim] teatrze (…) Wystawienie Nieboskiej komedii na scenie teatru Polski Ludowej świadczy o daleko idącym liberalizmie nawet wobec tych tradycji literackich, które mało zaiste na szacunek zasługują” – podkreślał w głównym organie prasowym Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej Jan Alfred Szczepański, „Jaszcz” (Nie-Boska komedia na scenie, „Trybuna Ludu” 1959, nr 175, 26 czerwca).
Janusz Legoń (2021)
