Hasła

Wyłącznie polska nazwa gatunkowa oznaczająca komedię lub farsę, w których partie mówione przeplatają się z muzyką, piosenkami i tańcami. Forma teatralna popularna od początku XIX w., choć pierwsze użycie terminu spotkać można w didaskaliach sztuki Jana Baudouina de Courtenay Wieszczka Urzella, komedii w 4 aktach przeplatanej ariami (1783).

Parodystyczny Dykcjonarzyk teatralny Ludwika Adama Dmuszewskiego i Alojzego Żółkowskiego z 1808 podaje: „Dwojga imion teatralna sztuka. Pierwszy JPan Dmuszewski połączył te dwa imiona, nie mogąc wynaleźć nazwiska polskiego, które by istotnie tłomaczyło rodzaj sztuk francuskich zwany vaudeville […]. Komedioopera jest to wice-opera, czyli komedia pieśniami przerywana”.

Prostą formę, najczęściej pisaną prozą, cechowała przewaga słowa nad elementami muzycznymi, lekka fabuła o komediowym charakterze, z efektami komicznymi i farsowymi, na ogół dość schematyczna. Komedioopera zwykle obracała się wokół spraw miłosnych (on, ona i nie wyrażający zgody ojciec), mogła też dotykać małżeńskiej zdrady (domniemanej raczej niż prawdziwej), czarów – rzeczywistych lub udawanych, wykorzystywała także chwyt teatru w teatrze. Partie śpiewane były numerowanymi wierszowanymi wstawkami, które mogły być wykonywane do muzyki pochodzącej z różnych źródeł, albo też specjalnie napisanej na potrzeby danego utworu.

Komedioopera pochodzi w prostej linii od popularnych we Francji w XVIII w. jarmarcznych gatunków comédie à ariettes, piéce en chansons, a współtworzące je arietki i piosenki zwano kupletami. Finał utworu zawierał tzw. wodewil. Jego części śpiewane były przez kolejne postacie, a część ostatnia mogła (choć nie musiała) być wykonywana zbiorowo. Zwykle też zawierała apel do publiczności o hojne datki dla teatru i zespołu. Warto wymienić Jakuba Adamczewskiego Frozynę, czyli Siedm razy jedna (1806), Ludwika Adama Dmuszewskiego Obiadek z Magdusią (1823), Franciszka Salezego Dmochowskiego Wujaszka z Ukrainy (1830), Brunona Kicińskiego Myśliwego, czyli Dwoje oczu za jedno (1840).

Zazwyczaj komedioopera wykorzystywała formę jednoaktówki, ale też mogła mieć rozmiar dwu- lub trzyaktowy. Wymiennie zwano je wodewilami, ale też komediami ze śpiewkami i tańcami. Popularne w pierwszej połowie XIX wieku, w drugiej odeszły stopniowo w niepamięć.

Bibliografia

• Dmuszewski, Ludwik Adam; Żółkowski, Alojzy: Dykcjonarzyk teatralny, [w:] Teatr Wojciecha Bogusławskiego w latach 1799-1814, oprac. Eugeniusz Szwankowski, Wrocław 1954.