Hasła

Część repertuaru teatralnego obejmująca dzieła dawne (w odróżnieniu od repertuaru współczesnego) i zaliczane do kanonu scenicznej literatury krajowej i powszechnej. Granice klasyki są trudne do precyzyjnego zdefiniowania zarówno w aspekcie czasowym, jak i w relacji do kanonu. Niekiedy przyjmuje się, że cała sceniczna literatura dawna to klasyka, choć jednocześnie pojęcie to implikuje szczególne wartości i znaczenie utworów nim określanych.

Ponieważ jednak kanon jest historycznie zmienny, właściwie każdy dawny tekst wystawiany ponownie na scenie uważany jest za klasykę. Relatywne są też granice czasowe: niektóre często wystawiane i uznawane za wybitne dramaty powstałe stosunkowo niedawno uważane są za klasykę, nawet jeśli ich znaczenia odbierane są jako współczesne. Także gatunkowe określenie klasyki nastręcza pewne trudności, bo choć zasadniczo klasyka teatralna obejmuje utwory dramatyczne, to zalicza się do niej także adaptacje dawnych dzieł epickich, lirycznych, a nawet pamiętników czy literatury faktu.

W efekcie obszar obejmowany pojęciem klasyki jest płynny i podlega stałym negocjacjom. Istnieje jednak zestaw dzieł tworzących niepodważalny rdzeń klasyki. Składają się nań utwory dawne, często (niekiedy wręcz stale) obecne w repertuarze. W teatrze polskim taką pozycję mają dzieła romantyków (Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński), komedie Aleksandra Fredry, dramaty Stanisława Wyspiańskiego, Gabrieli Zapolskiej, Stanisława Ignacego Witkiewicza czy Witolda Gombrowicza. Inscenizacje klasyki pozostają w polu napięć między postulatem wierności tekstowi a koniecznością dostosowania go do zmiennych potrzeb i warunków współczesności. Rozwiązania stosowane przez inscenizatorów rozciągają się od dążenia do przestrzegania litery tekstu przez różnego rodzaju zabiegi dramaturgiczne (skróty, przenoszenie poszczególnych partii) i inscenizacyjne (zmiana realiów historycznych i kontekstu kulturowego, zmiana podstawowych cech postaci), po praktyki przepisywania, tworzące nowe konstrukcje na podstawie i z wykorzystaniem wątków dzieł dawnych.

Pojęcie klasyki pojawiło się w teatrze stosunkowo późno, bo pod koniec XVIII w., w dużej mierze w związku z popularyzacją dzieł Williama Shakespeare’a, tradycją komedii Moliére’a oraz próbami rekonstrukcji dramatów antycznych. Wystawiane początkowo w adaptacjach i przeróbkach dostosowanych do współczesnych gustów i konwenansów obyczajowych, stopniowo były z nich oczyszczane, co doprowadziło do konieczności zmierzenia się z problematyką inscenizacji tekstów pisanych w odmiennym kontekście historycznym i kulturowym. Wraz z upowszechnieniem się teatru w XIX w. i nałożeniem nań edukacyjnego obowiązku zapoznawania publiczności z dziedzictwem kultury, klasyka stała się jednym z filarów repertuaru. W Polsce jako pierwszy postulat inscenizacji klasyki sformułował w 1843 Hilary Meciszewski, który uznał polskie i obce dramaty dawne za podstawę repertuaru teatru narodowego. Od lat 70. XIX w. program ten w sposób planowy realizował Stanisław Koźmian. Od początku XX w. klasyka jest stale obecna w repertuarze teatralnym, stanowiąc nieodmiennie jego wysoko cenioną część – choć zdarzało się, że z powodów politycznych po 1945 wstrzymywano niektóre premiery.

Inscenizacjom klasyki poświęcony jest festiwal Klasyka Polska w Opolu, a także organizowany od roku 2015 Konkurs na Wystawienie Literatury Dawnej „Klasyka Żywa”.