Hasła

Koncepcja teatru przedstawiona przez Iwo Galla w książce Budowniczy tła scenicznego (1937). Jest to projekt zbudowany w opozycji do dominującego w dwudziestoleciu międzywojennym na polskich scenach realizmu i pozbawionego ambicji repertuaru. Iteatr jest rozwinięciem wyniesionych z Teatru Reduta przekonań na temat roli aktora w teatrze i doświadczeń Galla w zakresie przeobrażania przestrzeni scenicznej.

Interesuje go odnowa teatru w duchu teorii Edwarda Gordona Craiga, a ekwiwalentem craigowskiego reżysera-artysty teatru jest w ujęciu Galla wszechstronny „budowniczy tła scenicznego”, czy też „budowniczy teatru”. W przeciwieństwie do Craiga za główne tworzywo teatru Gall uznaje jednak aktora, który „interpretuje tekst, stwarza rytm, jest elementem plastyki, i jako źródło ruchu, i jako istota nosząca kostium” [Gall, 1937: 13].

W Iteatrze działania „budowniczego tła scenicznego” determinować ma „Aktor i konstrukcja jego potrzeb”. Aktor ma być dobrze widoczny, stąd projekt pustej przestrzeni scenicznej z pionową ścianą sceny. Istotne jest również stworzenie przestrzeni, w której wyczuwalna będzie „bliskość” między aktorem a widzem. Iteatr nie ma ani stałej sceny, ani stałej widowni; organizację przestrzeni teatralnej uzależnia Gall od inscenizacji i rodzaju utworu dramatycznego. Gall nie nazywa Iteatru teatrem przyszłości, choć niektórzy krytycy widzieli w nim „rewolucyjną” próbę wskazania „najzupełniej nowych dróg sztuce teatralnej” [Kopczyński, 1938]. Gallowi zależało jednak bardziej na odnowie współczesnego teatru: stąd nazwa „Iteatr”, czyli „teatr i teatr”, teatr zastany i nowy teatr o walorach dzieła sztuki.

Elementy koncepcji przestrzennej Iteatru: płaska ściana tła, schody lub proste bryły o kształtach geometrycznych, pozwalające na zrytmizowanie ruchu aktora i przestrzeni sceny, która oczyszczona ze zbędnych ozdobników ma zyskać charakter symboliczny, obecne były w wielu przedstawieniach Galla zrealizowanych w latach 30. XX w., m.in. w Świerszczu za kominem Charlesa Dickensa, Balladynie Juliusza Słowackiego, Sędziach Stanisława Wyspiańskiego. Po II wojnie światowej Gall kontynuował te poszukiwania, a ich wyrazem była Scena „Białej Ściany”.

Bibliografia

• Aszyk, Urszula: Iwo Gall – poszukiwania teatralne, Łódź 1978;
• Gall, Iwo: Budowniczy tła scenicznego, 1937 [Rec. Kopczyński, O. B.: Iwo Gall – rewolucjonista teatru, „Prosto z Mostu”, 1938, nr 22; Maśliński, J.: „Scena Polska”, grudzień 1937];
• Gall, Iwo: Pisma o teatrze. Budowniczy tła scenicznego. Scena „Białej Ściany”. Wspomnienia. Szkice i notatki, zebrała i przygotowała do druku Urszula Aszyk, Wrocław 1993;
• Guderian-Czaplińska, Ewa: Z czego buduje się tło sceniczne? [w:] Iwo Gall – redutowiec, artysta teatru, pod red. Anny Wypych-Gawrońskiej, Elżbiety Wróbel, Joanny Warońskiej, Częstochowa 2014;
• Kuligowska-Korzeniewska, Anna: Iteatr – teatr przyszłości? [w:] Iwo Gall – redutowiec, artysta teatru, dz. cyt.