Hasła

Osoba pełniąca w teatrze o statusie instytucji kultury funkcję kierowniczą i zarządczą; w teatrze nieinstytucjonalnym mianem dyrektora teatru zwyczajowo nazywa się kierownika artystycznego.

Dyrektor teatru wchodzi w skład dyrekcji, działającej z zachowaniem podziału na funkcje i kompetencje poszczególnych członków. Zgodnie z Ustawą z 2011 dyrektora teatru powołuje organizator na czas od trzech do pięciu sezonów. Kandydat na dyrektora teatru wyłaniany jest w drodze konkursu ogłaszanego przez organizatora, który także powołuje komisję konkursową. W jej skład wchodzą przedstawiciele związków zawodowych i stowarzyszeń twórczych, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz organizatora. Minister może wyrazić zgodę na powołanie przez organizatora dyrektora teatru bez konkursu. Dyrektora teatru odwołuje organizator po zasięgnięciu opinii działających w teatrze związków zawodowych i stowarzyszeń twórczych, a w teatrach o statusie narodowych za zgodą MKiDN.

Kompetencje dyrektora teatru zależą od struktury danej dyrekcji. Na jej czele stoi dyrektor naczelny, powołujący – w porozumieniu z organizatorem – swoich zastępców. Do obowiązków dyrektora naczelnego należy m.in. określanie strategii organizacyjnej i finansowej, nadzorowanie wykonania zadań, planowanie i organizowanie pracy, zarządzanie majątkiem, prowadzenie polityki zatrudnienia. Dyrektor artystyczny określa wizję artystyczną teatru, organizuje i wyznacza zadania artystyczne, współpracuje z kołem ZASP, powołuje Radę Artystyczno-Programową. Członkami dyrekcji bywają dyrektorzy: ds. administracyjnych, technicznych, finansowych lub zastępcy dyrektora naczelnego pełniący te funkcje. W niektórych teatrach łączy się funkcje dyrektora naczelnego i artystycznego; w ostatnich latach częste jest powoływanie menedżera na stanowisko dyrektora naczelnego, a na jego zastępcę – dyrektora ds. artystycznych (zwykle z zawodu reżysera lub aktora).

W dawnym teatrze dyrektor teatru z reguły był zarazem antreprenerem, choć obie funkcje odróżniano, łącząc dyrektora teatru raczej z zagadnieniami artystycznymi: „ale dyrektora teatru jest różny urząd: do jego znajomości szkoła teatralna należy, on układa talenta młodych artystów, on całą widowiska rządzi iluzją” [Dykcyonarzyk teatralny, 1808: 17]. Na początku XX w. dyskutowano czy dyrektor teatru powinien być reżyserem lub aktorem, czy też literatem. W praktyce dyrektor teatru zawsze był i jest najwyższą instancją, posiadającą w teatrze władzę niemal absolutną.

Do najwybitniejszych polskich dyrektorów teatru należeli m.in.: Wojciech Bogusławski, Stanisław Koźmian, Jan Dobrzański, Tadeusz Pawlikowski, Józef Kotarbiński, Arnold Szyfman, Wilam Horzyca, Zygmunt Hübner, Kazimierz Dejmek, Erwin Axer, Janusz Warmiński.

W 1993 powstało Stowarzyszenie Dyrektorów Teatrów, którego jednym z celów statutowych jest „postulowanie kierunków zmian prawa określającego funkcjonowanie teatrów oraz opiniowanie uregulowań prawnych dotyczących teatrów”. Przedstawiciele SDT są członkami komisji w konkursach na dyrektorów teatrów.

Bibliografia

• [Dmuszewski, Ludwik Adam; Żółkowski, Alojzy]: Dykcyonarzyk teatralny z dodatkiem pieśni z najnowszych oper dawanych na teatrze narodowym warszawskim, Poznań 1808;
• Pavis, Patrice: Słownik terminów teatralnych, przeł. i oprac. Sławomir Świontek, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998;
• Ustawa z 25 października 1991 o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej;
• Ustawa z 31 sierpnia 2011 o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej oraz niektórych innych ustaw.