Autor: Piotr Morawski
intermedium
(ang. interlude, fr. interlude, niem. Interludium)
Pojęcie określające praktyki widowiskowe funkcjonujące w obrębie przedstawienia teatralnego, polegające na powoływaniu krótkich, względnie autonomicznych sekwencji, oddzielających większe całostki; określenia synonimiczne: interludium, międzyakt.
Intermedium mogło przybierać rozmaite formy – od prostych (taniec, śpiew) po bardziej skomplikowane scenki autonomiczne względem głównego przedstawienia, z niezależną akcją i postaciami. Intermedium miało zazwyczaj charakter komiczny, wprowadzało do przedstawienia element ludyczny; pozwalało na nawiązanie bezpośredniego kontaktu z widzami i zaangażowanie ich w widowisko. Intermedia rozbijały fikcję głównego przedstawienia i przełamywały konwencję teatralną.
Choć początki intermediów widoczne są w tradycji misteriów (poszczególne ich części bywały przedzielone śpiewami), to jednak ich rozwój związany jest głównie z powstaniem nowożytnego teatru dworskiego, w którym ustalone zostały relacje między sceną a widownią; dotyczy to zwłaszcza teatru humanistycznego i angielskiego teatru doby Tudorów. W intermedium widziano (głównie we Francji) początki farsy. Rozwój intermediów w Anglii, z którego wywodzi się maska, wskazuje też na jego wywrotowy i polityczny potencjał jako gatunku kwestionującego wprowadzany przez teatr dworski ład widowiskowy i społeczny, m.in. poprzez redefinicję hierarchii między sceną a widownią oraz podważenie przekazu głównego przedstawienia.
W Polsce intermedium jako gatunek widowiskowy uformowało się w XVI w. Już w czasie przedstawienia Iudicium Paradis (Sąd Parysa) na Wawelu w 1522 mitologiczną fabułę przedzielono sceną szermierki oraz wulgarnymi śpiewami „bab i pasterzy”. Istniały też, mające charakter scenek sowizdrzalskich, samodzielne i. wędrowne (np. Komedia o Wawrzku do szkoły i ze szkoły, Wyprawa do Kiszkowa, Wyprawa na brody czy Komedia o Szołtysie i żenie jego), które wtórnie wkomponowywane były do rozmaitych utworów, a być może również funkcjonowały samodzielnie.
Bibliografia
- Dunlop, Fiona S.: The Late Medieval Interlude. The Drama of Youth and Aristocratic Masculinity, York 2007;
- Lewański, Julian: Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce, Warszawa 1981;
- The Politics of the Stuart Court Masque, ed. David Bevington, Peter Holbrook, Cambridge 1998.
