Hasła

Pojęcie określające średniowieczne praktyki widowiskowe towarzyszące czynnościom liturgicznym, lecz wykraczające poza ścisły porządek liturgii. Mniej jednoznaczne niż dramat liturgiczny; w odróżnieniu od niego dramatyzacje liturgiczne nie stanowią samodzielnych widowisk wpisanych w liturgię, lecz są rozbudowaną oprawą widowiskową czynności liturgicznych sprawowanych zwłaszcza w czasie Wielkiego Tygodnia, tj. Processio in ramis palmarum (Procesja na Niedzielę Palmową), Mandatum (Ostatnia Wieczerza), Depositio crucis (złożenie krzyża do Grobu), Elevatio crucis (podniesienie krzyża). Czasem do dramatyzacji liturgicznych zalicza się także Visitatio sepulchri (Nawiedzenie Grobu).

Dramatyzacje liturgiczne  były działaniami duchownych (biskupi, kanonicy, schola), angażującymi do pewnego stopnia również świeckich (zwłaszcza w czasie procesji), lecz zachowującymi ekskluzywny charakter (m.in. ze względu użycie łaciny), szczególnie w czasie podniesienia krzyża, które odbywało się jedynie w gronie duchownych.

W zależności od przyjętego wariantu dramatyzacje liturgiczne mogły mieć mniej lub bardziej rozbudowany charakter; mogły ograniczać się do kilku prostych gestów lub też tworzyć bardziej rozbudowany scenariusz wykorzystujący m.in. figury z ruchomymi ramionami, które – czasem wraz z hostią – składane były do wielkanocnego grobu, lub towarzyszące procesji figury Chrystusa na osiołku.

Śladów dramatyzacji liturgicznych można szukać już w VIII w., z tego czasu pochodzą informacje na temat procesji na Niedzielę Palmową organizowanych w Jerozolimie, jednak o wielkotygodniowym cyklu dramatyzacji liturgicznych można mówić dopiero od X w.

W Polsce najstarsze dramatyzacje liturgiczne datowane są na XI w., najwięcej tekstów pochodzi z XIV i XV w., a tradycja trwa do początków wieku XIX.

Określenie dramatyzacje liturgiczne (wcześniej często stosowany był termin oficjum) obecnie coraz częściej wypiera pojęcie dramatu liturgicznego jako zbyt wyobcowującego działania mimetyczne z kontekstu liturgicznego.

Bibliografia

• Lewański, Julian: Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce, Warszawa 1981;
• Liturgiczne łacińskie dramatyzacje Wielkiego Tygodnia XI-XVI w., oprac. Julian Lewański, Lublin 1999;
• Kopania, Kamil: Animated Sculptures of the Crucified Christ in the Religious Culture of the Latin Middle Ages, Neriton, Warszawa 2011 [wersja cyfrowa].

Rzeźba Chrystus na Osiołku Palmowym [wideo]