Hasła

Typ dramatu rozwijający się na przełomie XIX/XX w. i pozostający w opozycji do dramatu realistycznego oraz naturalistycznego jako wyraz prymatu ludzkiej duchowości, wykorzystującej zdyscyplinowane przez scenę formy liryczne. Cechuje go wielopłaszczyznowość znaczeń, związana z wykorzystaniem paraboli, symbolu, alegorii, metafory, przypowieści i ironii. Odwołuje się do wcześniejszych gatunków dramatycznych, takich jak tragedia, misterium, mirakl, moralitet, dramat romantyczny, psychologiczny, fantastyczny, baśń sceniczna.

Utwory spod tego znaku mają strukturę otwartą, często posługują się obrazami i eksponują rolę poetyckiego języka, a pragnąc uchwycić „niepojętą istotę rzeczy” (Zenon Przesmycki o sztukach Maurice’a Maeterlincka), wykorzystują inspiracje romantyzmu, symbolizmu, ekspresjonizmu, nadrealizmu. Wzrost znaczenia współczynnika lirycznego nadaje większą rangę literackim niż scenicznym środkom d.p., prowadzi do rozmycia formy wskutek autonomizacji niektórych partii dzieła (np. wiersz wpleciony w strukturę dramatu w Kordianie Juliusza Słowackiego, 1834 czy w Wyzwoleniu Stanisława Wyspiańskiego, 1903). W takiej otwartej strukturze swobodnie mogą funkcjonować wypowiedzi autorskie (Irydion Zygmunta Krasińskiego, 1836) i różne formy subiektywnego komentarza, refleksje i sentencje, wpisywane zarówno w didaskalia, jak w tekst główny dramatu (np. w dramatach modernistów). Różnorodna tematyka – biblijna, mitologiczna, legendarna, historyczna, fantastyczna, ale i współczesna obyczajowa – zawsze jest obramowana poetyckim słowem. D.p. posługuje się zarówno małą, jak i wielką formą, w rodzaju Wesela Stanisława Wyspiańskiego (1901), Erosa i Psyche Jerzego Żuławskiego (1904), Skarbu Leopolda Staffa (1904), Termopil polskich Tadeusza Micińskiego (1914), a na gruncie europejskim np. Zwiastowania Paula Claudela (1912) lub Morderstwa w katedrze Thomasa S. Eliota (1935).

Po wojnie poetyckość stała się kategorią wyniesioną wysoko przez formalizm rosyjski i strukturalizm. Już choćby z tego powodu d.p. był ceniony niezależnie od płynności jego definicji i rozmytych granic. Po 1945 w dramatopisarstwie polskim stwarzał szansę na wyminięcie realizmu socjalistycznego (np. twórczość Romana Brandstaettera), a później groteski i absurdu czy realizmu, dlatego był uprawiany przez poetów, np. Zbigniewa Herberta (Jaskinia filozofów, 1956; Rekonstrukcja poety, 1960) czy Stanisława Grochowiaka (Partita na instrument drewniany, 1962).

Bibliografia

• Latawiec, Krystyna: Dramat poetycki po 1956 roku: Jarosław M. Rymkiewicz, Stanisław Grochowiak, Tymoteusz Karpowicz, Kraków 2007;
• Sławińska, Irena: Ku definicji dramatu poetyckiego, [w:] tejże: Sceniczny gest poety. Zbiór studiów o dramacie, Kraków 1960.