Autor: Katarzyna Flader
deklamacja
(łac. declamatio, ang. declamation, fr. déclamation, niem. Deklamation)
Fot. Walery Rzewuski, 1868
Sztuka ekspresywnego wygłaszania tekstu, polegająca głównie na rytmizowaniu i umelodyjnianiu go poprzez różne intonacje z zachowaniem interwałów analogicznych jak w muzyce, co niekiedy zbliża ją do śpiewu. Kładzie nacisk na dźwięk i melodykę głosu. Deklamowany tekst charakteryzuje się wyrazistą rytmiką, zmianą tempa, artystyczną wymową.
D. uprzywilejowuje stronę formalną utworu, a jednocześnie nadaje rytm słowu i scenicznemu gestowi. Na dobór środków interpretacyjnych wpływa kilka czynników: forma tekstu, indywidualność autora, osobowość interpretatora i charakter audytorium. D. jest przeciwieństwem mówienia artystycznego zbliżonego do zwykłej, codziennej mowy. Według Cypriana Norwida deklamator jest posłańcem autora, pośrednikiem między pisarzem a słuchaczem, d. zaś stanowi akt kreacji.
Dla teatru zachodniego wzorem d. była sztuka aktorów Komedii Francuskiej. Popisy deklamatorskie stanowiły też, zwłaszcza w XIX w., odrębny rodzaj występów aktorskich (Jan Królikowski, Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman), częściowo kontynuowany w XX w. (Mariusz Maszyński, Gustaw Holoubek). Wraz z rozwojem aktorstwa realistycznego i psychologicznej metody gry d. zyskała znaczenie negatywne jako nazbyt formalna mowa sceniczna. Uznana za manierę, stała się synonimem sztuczności.
Na przełomie XIX i XX w. termin d. coraz częściej zaczęto zastępować określeniem sztuka recytacji. Odejście od praktyk deklamacyjnych przyczyniło się do obniżenia poziomu sztuki słowa, zwłaszcza interpretacji wierszy klasycznych. Obecnie d. jest niekiedy celowo wykorzystywaną konwencją, np. w inscenizacjach tragedii antycznej czy dramatów klasycznych (Król Edyp Sofoklesa w reż. Gustawa Holoubka, Teatr Ateneum, Warszawa, 2004; cykl inscenizacji sztuk Moliera w reż. Antoine’a Viteza).
Bibliografia
- Kotlarczyk, Mieczysław: Sztuka żywego słowa. Dykcja, ekspresja, magia, Lublin 2010;
- Mikuta, Marian: Kultura żywego słowa, Warszawa 1963;
- Norwid, Cyprian Kamil: O deklamacji [w:] tegoż: Pisma wybrane. Proza, t. IV, wybrał i objaśnił Juliusz Gomulicki, Warszawa 1980;
- Nowak-Wolna, Krystyna: Dzieje sztuki recytatorskiej w Polsce, Opole 1999.
