Hasła

Jeden z kluczowych terminów związanych z twórczością Jerzego Grotowskiego, oznaczający kulminację procesu działań scenicznych aktora / performera.

Akt całkowity nie jest odtworzeniem cudzego działania, ale spełnianym dramatycznie procesem poznania, doświadczenia i transformacji. Oznacza powrót do najważniejszych doświadczeń osobistych, polegający na ich dosłownym ponownym przeżyciu, ale oczyszczonym, sprowadzonym do struktury działań ściśle związanych z czystymi impulsami. Jest to możliwe pod warunkiem, że ciało jest „przezroczyste”, a więc całkowicie zintegrowane z procesem wewnętrznym. Droga do tej bezpośredniości wiedzie przez „ogołocenie”, czyli eliminowanie wszelkich przeszkód, które mogłyby zburzyć organiczną jedność osoby działającej (via negativa). Punktem dojścia dla tak pojmowanego procesu jest ujawnienie tego, co zazwyczaj skrywane. Tak rozumiane obnażenie i ogołocenie staje się czynem analogicznym do spowiedzi i prowadzi do oczyszczenia. Jest to zarazem akt transgresji, doświadczenie bycia kimś, kto nie zamyka się w granicach śmiertelnego „ja”. Proces wiodący do aktu całkowitego może być postrzegany jako analogiczny do procesu rytualnego (por. rytuał) lub akcji liturgicznej, ale różni go od nich zdecydowanie jego praktyczny i areligijny charakter, zakorzenienie w doświadczeniu indywidualnym oraz wynikający stąd brak stałej, możliwej do użycia przez innych struktury.

Pierwsze próby osiągnięcia aktu całkowitego wiążą się z pracą Grotowskiego ze Zbigniewem Cynkutisem nad rolą Fausta w Tragicznych dziejach doktora Fausta (1963). Ujawnione tu możliwości rozwinął Grotowski w trakcie indywidualnej pracy z Ryszardem Cieślakiem nad rolą tytułową w Księciu Niezłomnym (1965), a następnie w trakcie zespołowej pracy nad Apocalypsis cum figuris (1968–1969). Prowadzone przez wiele następnych lat poszukiwania, mające na celu poszerzenie doświadczenia aktu całkowitego, nie zostały zwieńczone pełnym sukcesem. W ostatnich latach życia Grotowski skoncentrował się na rzemieślniczej precyzji działania i wzmocnieniu obiektywności aktu całkowitego, co doprowadziło do stworzenia Akcji.

Bibliografia

• Grotowski, Jerzy: Ku teatrowi ubogiemu; Aktor ogołocony; Mowa w Skarze; Teatr i rytuał, [w:] tegoż: Teksty zebrane, Warszawa 2012;
• Kosiński, Dariusz: Akt, [w:] tegoż: Polski teatr przemiany, Wrocław 2007.