Hasła

Termin zaproponowany przez Andrzeja Wirtha, a spopularyzowany przez Hansa-Thiesa Lehmanna w książce Postdramatisches Theater (1999), obejmujący eksperymentalne zjawiska teatralne od przełomu lat 60. i 70. XX w. po współczesne formy performatywne i intermedialne.

Teatr postdramatyczny to kategoria teoretyczno-historyczna, opisująca zmianę paradygmatyczną, jaka zaszła w praktykach scenicznych w drugiej połowie XX w., a zarazem propozycja nowego języka służącego analizie tych zjawisk oraz pozwalającego na „pojęciowe ujęcie i werbalizację doświadczenia” [Lehmann, 2004: 12] nowych form teatralnych.

Teatr postdramatyczny wywodzi się z eksperymentów klasycznej awangardy teatralnej (futuryści, dadaiści, teatr epicki, teatr absurdu), a także radykalnych przekształceń w dramaturgii drugiej połowy XX w. (twórczość takich pisarzy, jak Heiner Müller, Tadeusz Różewicz, Elfriede Jelinek), które doprowadziły do powstania „już niedramatycznych tekstów teatralnych” (termin zaproponowany przez Gerdę Poschmann).

Podstawowym rozpoznaniem charakterystycznym dla formacji postdramatycznej jest zdecydowane odejście od syntetyzującej funkcji dramatu i hierarchicznego uporządkowania poszczególnych komponentów przedstawienia.

W postdramatycznych formach scenicznych tekst, przedmioty teatralne, scenografia, światło, dźwięk, rytm, materiały audiowizualne, a przede wszystkim ciało – wraz z jego mimiką i gestami – stają się równoprawnymi środkami wyrazu.

Rozbicie dotychczasowej hierarchii przedstawienia prowadzi zatem zarówno do emancypacji poszczególnych jego części, ich uniezależnienia od całościowego sensu i logiki akcji, jak również do otwarcia przestrzeni teatralnej na inter-, multi- i hipermedialne praktyki artystyczne. Teatr postdramatyczny w szerokim ujęciu staje się zatem swego rodzaju manifestem na rzecz formy otwartej, charakteryzującej się fragmentarycznością, zdarzeniowością, heterogenicznością sensów, symultanicznością i różnorodnością znaków scenicznych. W efekcie teatr postdramatyczny emancypuje również widza, pozwalając mu na swobodną, niekierunkowaną percepcję oraz dowolne komponowanie sensów przedstawienia.

Do przedstawicieli teatru postdramatycznego należą reżyserzy, tancerze, performerzy, happenerzy i akcjoniści, m.in.: Robert Wilson, Jan Fabre, Heiner Goebbels, Einar Schleef, Peter Brook, Pina Bausch, Anne Teresa de Keersmaeker, Frank Castorf, Richard Schechner, Eugenio Barba, Hermann Nitsch, Otto Mühl, Wooster Group, Forced Entertainment, Socíetas Raffaello Sanzio, Gob Squad, Stefan Puchner, René Pollesch. Większość z tych twórców prezentowana była w Polsce na festiwalach teatralnych, takich jak Warszawskie Spotkania Teatralne, Rozdroże, Dialog, Kontrapunkt, Malta czy WARSZAWA CENTRALNA.

Spośród twórców polskich w obszarze teatru postdramatycznego umieścił Lehmann Tadeusza Kantora [zob. rozdział Kantor albo ceremonia – Lehmann 2004].

Bibliografia

• Lehmann, Hans-Thies: Teatr postdramatyczny, przeł. Dorota Sajewska i Małgorzata Sugiera, Kraków 2004 (wyd. 2: 2009);
• Poschmann, Gerda: Der nicht mehr dramatische Theatertext. Aktuelle Bühnenstücke und ihre dramaturgische Analyse, Tübingen 1997.