Hasła

Zbiór przepisów należących do różnych dziedzin prawa (prawo administracyjne, prawo autorskie, prawo pracy, prawo cywilne, prawo finansowe), dotyczących działalności teatralnej i stosunków prawnych powstających w związku z działalnością teatralną. Prawo teatralne nie stanowi odrębnej dziedziny prawa.

Najstarszym aktem prawnym dotyczącym polskiego teatru publicznego jest konstytucja Theatrum publiczne i pałac redutowy, uchwalona przez Sejm w czerwcu 1774. Konstytucja wprowadzała w życie monopol na widowiska, reduty i płatne zabawy. Przywilej ten przyznano ks. Augustowi Sułkowskiemu. W 1776 przejął go Franciszek Ryx, który przywilej dzierżawił antreprenerom. 24 czerwca 1791 uchwalono prawo Komisja Policji, które znosiło monopol i przyznawało wolność organizowania przedstawień. Rozporządzeniem księcia warszawskiego Fryderyka Augusta z dnia 14 kwietnia 1810 powołano Dyrekcję Rządową Teatru Narodowego, mianowaną przez ministra spraw wewnętrznych. Dekret ustanowił ramy organizacyjne teatru warszawskiego na blisko sto lat.

W II Rzeczypospolitej funkcjonowanie teatrów uregulowało dopiero Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 – Prawo o publicznych przedsięwzięciach rozrywkowych (Dz.U. 1933 nr 85 poz. 632). Akt ten znosił funkcjonowanie przepisów ustanowionych jeszcze przez władze zaborcze (np. przepisy carskie z 1834).

W PRL aktami prawnymi określającym zakres działalności teatrów była seria dekretów o upaństwowieniu (1949) oraz ustawodawstwo dotyczące przedsiębiorstw państwowych (1950) i rad narodowych (1958). Jednak aktem prawnym bezpośrednio odnoszącym się do działalności artystycznej była Ustawa z dnia 9 października 1968 r. o zezwoleniach na publiczną działalność artystyczną, rozrywkową i sportową (Dz.U. 1968 nr 12 poz. 64), która znosiła przedwojenne rozporządzenie. W późniejszych latach powstawały kolejne dokumenty regulujące różne aspekty funkcjonowania teatrów, m.in. Uchwała Nr 11 Rady Ministrów z dnia 11 stycznia 1972 r. w sprawie gospodarki finansowej państwowych przedsiębiorstw widowiskowych (M.P. 1972 nr 5, poz. 25. Rada Ministrów), która uelastyczniała zarządzanie budżetem teatru oraz tworzyła nowy system premiowania, czy Uchwała nr 197 Rady Ministrów z dnia 16 sierpnia 1974 roku w sprawie zasad wynagradzania pracowników instytucji artystycznych i rozrywkowych podległych i nadzorowanych przez Ministra Kultury i Sztuki, wprowadzająca podwyżki płac.

Reforma gospodarcza PRL i nowe prawo o przedsiębiorstwach państwowych wprowadzane pod hasłem trzech „S” – samodzielność, samorządność, samofinansowanie – zachwiały gospodarką teatrów w latach 1980–1981. Powstała potrzeba nowych regulacji. Najpierw stworzono nowy system finansowania kultury – uchwalono Ustawę z dnia 4 maja 1982 r. o Narodowej Radzie Kultury oraz o Funduszu Rozwoju Kultury (Dz.U. 1982 nr 14 poz. 111); następnie nowe ramy organizacyjne – na podstawie Ustawy z dnia 28 grudnia 1984 r. o instytucjach artystycznych (Dz.U. 1984 nr 60 poz. 304). Ustawa przekształciła przedsiębiorstwa państwowe użyteczności publicznej w instytucje artystyczne, jednostki wyodrębnione pod względem prawnym, organizacyjnym i ekonomiczno-finansowym. Ustawa uznawała specyfikę organizacyjną i finansową tych instytucji.

W III Rzeczypospolitej działalność teatrów publicznych reguluje Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U. 1991 nr 114 poz. 493) – uchwalona w niespełna dwa lata od zmian ustrojowych jako jedna z ostatnich ustaw Sejmu kontraktowego. Ustawa przekształciła instytucje artystyczne w instytucje kultury, tym samym utrzymując prawną specyfikę działalności kulturalnej organizowanej przez organy państwa i samorządy. Działalność teatrów niepublicznych regulują ustawy dotyczące spółek, stowarzyszeń i fundacji.

Bibliografia

• Bądkowski, Antoni; Stankiewicz, Jerzy: Prawo teatralne. Zbiór przepisów prawnych z objaśnieniami, Warszawa 1957;
• Bądkowski, Antoni; Stankiewicz, Jerzy: Prawo teatralne. Teatry zawodowe i amatorskie, Warszawa 1970;
• Bortkiewicz, Witold: Przepisy o teatrach i kinematografach, Warszawa 1931;
• Krywoszejew, Maciej: Ustrój teatrów w Polsce i ich samostarczalność (1765–1934), Warszawa 1935;
• Golat, Rafał: Podstawy prawa kultury, Poznań 2006.