Hasła

Nakaz uchwalony przez Związek Artystów Scen Polskich (ZASP) na III Walnym Zjeździe w 1921, w celu umocnienia i konsolidacji środowiska teatralnego w odradzającym się państwie polskim, a także ochrony etosu i podstaw materialnego bytu tego środowiska. „Pod pojęciem przymusu organizacyjnego rozumiano konieczność i obowiązek należenia do jednego i tylko jednego związku” [Wysiński 1976: 45].

Przymus organizacyjny obowiązywał w dwudziestoleciu międzywojennym, do 1939. Wszyscy artyści scen polskich byli zobowiązani należeć do ZASP, a dyrekcje teatrów musiały podpisywać z tą organizacją konwencje na prowadzenie przedsiębiorstwa i nie mogły zatrudniać artystów niezrzeszonych w związku. Ważnym elementem przymusu organizacyjnego była gwarancja minimalnych gaż dla ludzi teatru, stanowiąca element sporu z przedsiębiorcami teatralnymi zrzeszonymi w Związku Dyrektorów Scen Polskich.

Przymus organizacyjny działał w obie strony. Polegało to na tym, że tylko członek ZASP-u mógł grać w teatrze, a dyrektor teatru po podpisaniu odpowiedniej konwencji ze Związkiem mógł angażować tylko aktora zrzeszonego. Roczny kontrakt był zarzewiem wielu konfliktów między dyrekcjami teatrów i przedstawicielami władz miejskich. W rezultacie, po tak zwanej «wojnie teatralnej» w roku 1931, ZASP obronił roczny kontrakt i minimalną gażę miesięczną: 300 zł dla członków rzeczywistych i 200 dla kandydatów ZASP-u [zob. Wysiński 1998: 64].

Po II wojnie światowej, w zmienionych realiach politycznych i społecznych, w czasach ideologizacji życia kulturalnego, także teatralnego (upaństwowienie teatrów i likwidacja scen prywatnych, centralizacja życia teatralnego), przymus organizacyjny przestał w praktyce obowiązywać, mimo iż ZASP uchwały o jego uchyleniu nie podjął. (Związek został rozwiązany przez władze komunistyczne w 1950 i zastąpiony przez Stowarzyszenie Polskich Artystów Teatru i Filmu – SPATiF.)

Bibliografia

• Wysiński, Kazimierz Andrzej: Związek Artystów Scen Polskich 1918–1950. Zarys monograficzny, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1976;
• Wysiński, Kazimierz Andrzej: Związek Artystów Scen Polskich 1950–1998, Warszawa 1998;
• Watrak, Zofia: Historyczne konteksty idei Związku Artystów Scen Polskich. Duchowe dziedzictwo [w:] Artyści sceny polskiej w ZASP 1918–2008, pod red. Andrzeja Rozhina, Warszawa 2008.