Hasła

I Krajowa Narada Teatralna zorganizowana przez Ministerstwo Kultury i Sztuki w dniach 18–19 czerwca 1949 (określana także jako zjazd lub pierwsza krajowa narada pisarzy dramatycznych, ludzi teatru i krytyków teatralnych) była trzecim z kolei spotkaniem środowisk twórczych, po zjeździe literatów w Szczecinie (20–23 stycznia 1949) i artystów plastyków w Nieborowie (12–13 lutego 1949), w sprawie zasad ideologicznych obowiązujących w sztuce. Wytyczne przedstawione ludziom teatru zebranym w dawnym pałacu Potulickich w Oborach koło Konstancina pod Warszawą, zamienionym na dom pracy twórczej, ustalono podczas kolejnych zjazdów partyjnych, poczynając od Kongresu Zjednoczeniowego PPR i PPS w grudniu 1948 (zarazem I Zjazdu PZPR).

Naradę otworzył prezes Związku Literatów Polskich Jarosław Iwaszkiewicz, a stanowisko PZPR w kwestii twórczości artystycznej przedstawił wiceminister kultury i sztuki Włodzimierz Sokorski w obszernym referacie programowym, opublikowanym potem pod tytułem Z problemów współczesnej dramaturgii [„Оdrodzenie” 1949, nr 26]. W żadnym z archiwów nie zachował się stenogram z narady, jedynie w Archiwum Akt Nowych w Warszawie znajduje się protokół obrad, którego skrót przedrukował „Teatr” [1949, nr 9]. W swoim wystąpieniu Sokorski skupił się na trzech sprawach: publiczności, kadrze artystycznej, repertuarze. W jego wypowiedzi tylko pierwsza kwestia zyskała ocenę w miarę pozytywną, ponieważ mówca dostrzegał przemianę socjalną widowni, która miała się demokratyzować. Natomiast dwie pozostałe kwestie poddane zostały surowej krytyce. Кadrze artystycznej zarzucono nie dość zaawansowaną przemianę świadomości ideologicznej oraz brak twórczego nowatorstwa w realizacjach sztuk realizmu socjalistycznego. Najwięcej miejsca poświęcił Sokorski zagadnieniom repertuarowym, zwłaszcza dramaturgii współczesnej. Podstawowym postulatem była zmiana polityki repertuarowej teatrów. Jej celem miało być przeobrażenie świadomości społeczeństwa poprzez włączenie dramaturgii do walki o socjalizm, a jedyną drogę w tym kierunku stanowić miało upowszechnienie w literaturze i sztuce metody twórczej realizmu socjalistycznego. Dramaturgia winna pokazywać nowe socjalistyczne konflikty i przedstawiać nowego człowieka, walczącego o socjalistyczną prawdę życia, wskazując jednocześnie wroga przemian: reakcyjnego, kosmopolitycznego inteligenta oraz proimperialistyczną hierarchię kościelną. Sokorski uważał, że rewolucja w teatrze to przede wszystkim walka o nową treść, a nie o nową inscenizację, oderwaną od treści, co prowadzi do formalizmu i bezideowości. Według wskazówek partyjnych nie mogło być mowy o apolityczności w sztuce. Spośród zebranych ludzi teatru tylko Dobiesław Damięcki, prezes Związku Artystów Scen Polskich, zgłosił wątpliwości co do podporządkowania sztuki doraźnej polityce.

Sprawy teatru jako sztuki, jej autonomiczności, potraktowane zostały marginalnie; w tym kontekście mówiono głównie o kształceniu aktora nowego typu. Natomiast wiele uwagi poświęcono krytyce teatralnej, zdecydowanie niezadowalającej ze względów ideologicznych. Stanisław Witold Balicki w imieniu Ministerstwa Kultury i Sztuki przedstawił projekt stworzenia jednolitego dla wszystkich teatrów dodatku interpretacyjnego do programów, który ułatwiałby widzom zrozumienie oglądanych sztuk.

Narada w Oborach ujmowała sprawy teatralne przede wszystkim od strony ludzi pióra. Na blisko trzydziestu uczestników dyskusji tylko pięciu było twórcami teatralnymi. Znamienna była nieobecność najwybitniejszych spośród żyjących twórców czynnych przed wojną: Leona Schillera, Aleksandra Zelwerowicza, Wilama Horzycy, Edmunda Wiercińskiego i Iwo Galla. Stanowiło to wyraźny znak odcinania się od przeszłości.

Podsumowując w prasie naradę teatralną w Oborach, wiceminister Sokorski z satysfakcją podkreślił, iż „Zjazd nie tylko przeciwstawił się chorobliwemu psychologizmowi, egzystencjalizmowi w sztuce, lecz przeprowadził samokrytyczną analizę dotychczasowej działalności” [„Trybuna Ludu” 1949, nr 256].

Narada w Oborach stanowiła przełomowy moment w polityce komunistycznych władz wobec teatru – kończyła okres krótkiego powojennego względnego pluralizmu i rozpoczynała kilkuletnie panowanie estetyki socrealizmu.

Bibliografia

• Csató, Edward: Walka o realizm socjalistyczny w polskim teatrze, „Myśl Współczesna” 1950, nr 10;
• Fijałkowska, Barbara: Polityka i twórcy (1948–1959), Warszawa 1985;
• Fik, Marta: Trzydzieści pięć sezonów. Teatry dramatyczne w Polsce w latach 1944–1979, Warszawa 1981;
• Jarmułowicz, Małgorzata: Sezony błędów i wypaczeń. Socrealizm w dramacie i teatrze polskim, Gdańsk 2003;
• Mały słownik teatru polskiego 1944–1964, oprac. Małgorzata Kakiet, Stanisław Marczak-Oborski, Zbigniew Raszewski, Jan Siekiera, Jerzy Sokołowski, Andrzej Wysiński, „Pamiętnik Teatralny” 1965, z. 3–4;
• Sokorski, Włodzimierz: Zadania twórczych konferencji polskiego świata artystycznego, „Trybuna Ludu” 1949, nr 256;
• tenże, Z problemów współczesnej dramaturgii, „Odrodzenie” 1949, nr 26;
• „Teatr” 1949, nr 9.