Hasła

Teatrologia porównawcza lub interkulturowa, zajmująca się empirycznym badaniem preekspresywnego zachowania się (wł. comportamento pre-espressivo, ang. pre-expressive behaviour) aktora/ki i / lub tancerza/rki w sytuacji zorganizowanego przedstawienia (wł. rappresentazione organizzata, ang. organized performance), praktykowanego w różnych kulturach teatralnych.

Jej badania uzupełniają wiedzę teatrologiczną o dane empiryczne na temat technicznych aspektów procesu twórczego aktorów/ek i / lub tancerzy/rek oraz specyfiki pracy zespołów i szkół, do których oni/e należą, stylów i tradycji, jakie reprezentują. Termin antropologia teatru wprowadził Eugenio Barba w angielskiej nazwie International School of Theatre Anthropology w 1979.

Badania antropologii teatru skupiają się w szczególności na pozacodziennych technikach ciała (ang. extra-daily body technique), którymi rządzą określone powracające zasady. Techniki te są odmienne od codziennych, gdyż przez naruszenie zwykłej równowagi ciała pozwalają osiągnąć równowagę „zbytkowną”, uwypuklają przeciwieństwa rządzące dynamiką ruchów, prowadzą do zastosowania niekoherentnej koherencji. Razem skutkują pozacodzienną jakością energii, która sprawia, że ciało staje się „zdecydowane” – dzięki temu sceniczny bíos aktora/ki i / lub tancerza/rki potrafi przyciągnąć uwagę widza.

Antropologia teatru nie jest – tak jak antropologia widowisk – specyficzną perspektywą antropologii kulturowej / społecznej, gdyż nie zajmuje się badaniem organizacji i funkcjonowania widowisk (kulturowych) jako wyrazu dynamiki życia społeczeństw i komentarza metaspołecznego. Różni się też od antropologii teatralnej (uprawianej przez Jerzego Grotowskiego) jako ogólnej teorii performing arts, za macierzystą i wzorcową dziedzinę działań wykonawczych uznającej rytuał. Pozostając teatrologią stosowaną, jest ona jednocześnie antropologią, ponieważ odsłonięte empirycznie pole preekspresywności definiuje jako wspólne dla wszelkich kultur teatralnych.

Badania antropologii teatru, zainicjowane i kierowane przez Barbę, przyczyniły się wydatnie do wzajemnego poznania teatru Zachodu i Wschodu, a także najróżniejszych stylów wykonawczych. W sesjach wyjazdowych International School of Theatre Anthropology (ISTA), założonej przez Barbę w Holstebro w Danii w 1979, biorą regularnie udział reprezentanci różnych tradycji orientalnych, zwłaszcza indyjskich, japońskich i indonezyjskich. W I sesji ISTA w Bonn w 1980 wziął udział Grotowski; XIV sesja ISTA odbyła się w 2005 we Wrocławiu i Krzyżowej.

Bibliografia

• Barba, Eugenio: Canoe z papieru. Traktat o Antropologii Teatru, przeł. Leszek Kolankiewicz i Dagmara Wiergowska-Janke, red. wyd. polskiego Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2007;
• Barba, Eugenio; Savarese, Nicola: Sekretna sztuka aktora. Słownik antropologii teatru, przeł. Jarosław Fret i in., red. wyd. polskiego Leszek Kolankiewicz, Wrocław 2005;
• Kosiński, Dariusz: Oblężony zamek, wędrowna ojczyzna, „Didaskalia: Gazeta Teatralna” 2005, nr 67-68;
• Soszyński, Paweł: XIV Sesja ISTA: „Improwizacja, powtórzenie, nieciągłość” Wrocław – Krzyżowa 1-15 IV 2005, „Rzeczy Teatralne”, 2004-2005, nr 15-17.