Hasła

Występy artystów z obcych scen; w węższym rozumieniu – solowe popisy (gościnne role), w szerszym – występy całych zespołów teatralnych poza swoją siedzibą.

Nazwą występy gościnne w szerokim znaczeniu określa się zarówno wędrówki komediantów angielskich, podróże trup komedii dell’arte i zespołów francuskich (XVII-XVIII w.), jak i większość wyjazdowych występów teatrów od XIX do XXI w. W węższym znaczeniu występy gościnne oznaczają krótkotrwałe, indywidualne popisy wirtuozów gościnnych ról (popularne zwłaszcza w XIX i na początku XX w.) oraz angażowanie aktorów (także solistów opery i baletu), którzy nie są członkami zespołu, do konkretnych przedstawień.

Zwyczaj występów gościnnych rozwinął się w teatrze niemieckim pod koniec XVIII w.; z popisowymi rolami podróżowali m.in. August Wilhelm Iffland, później Wilhelm Kunst, Emil Devrient i Bogumił Dawison. Od połowy XIX w. artystyczne wędrówki podejmowali także aktorzy francuscy (Rachel, Sarah Bernhardt), włoscy (Adelaide Ristori, Ernesto Rossi, Eleonora Duse), angielscy (Henry Irving, Ellen Terry) i amerykańscy (Ira Aldridge, Edwin Thomas Booth).

W teatrze polskim występy gościnne upowszechniły się przede wszystkim w epoce gwiazd. W Warszawie popisy aktorów innych scen polskich były zwykle ich stołecznymi debiutami (np. występy gościnne Heleny Modrzejewskiej w 1868), w teatrach krakowskim i lwowskim gościli regularnie aktorzy warszawscy (np. Jan Królikowski, Wincenty Rapacki), a na scenach prowincjonalnych przede wszystkim aktorzy z trzech głównych ośrodków teatralnych (Lwowa, Krakowa i Warszawy). Przyjeżdżały również gwiazdy cudzoziemskie, m.in.: Ristori (Warszawa 1856, 1858), Aldridge (Warszawa 1862), Rossi (Warszawa 1877, 1878), Bernhardt (Lwów 1881, 1892 i Warszawa 1882, 1892, 1909). Występy gościnne były często atrakcją sezonu letniego, ogłaszały je specjalne doniesienia i afisze teatralne, reklamowała prasa, cieszyły się ogromnym zainteresowaniem publiczności, notowano nawet ażiotaż (spekulację) biletami teatralnymi. Polską mistrzynią występów gościnnych była Modrzejewska, która ponad 500 razy grała gościnnie na scenach polskich (1867-1903), odbyła też wiele artystycznych tournées po scenach amerykańskich i angielskich.

Bibliografia

• Allgemeines Theater-Lexikon oder Enzyklopädie alles Wissenswerthen für Bühnenkünstler..., Band 4, Altenburg und Leipzig 1841;
• Berns, Ulrich: Das Virtuosengastspiel auf der deutschen Bühnen, Köln 1959;
• Bieńka, Maria Olga: Od zenitu do zmierzchu. Teatr warszawski 1880-1919, Warszawa 2015;
• Cegieła, Anna: Polski słownik terminologii i gwary teatralnej, Wrocław 1992;
• Chomiński, Michał: Artyści dramatyczni, opery i tancerze występujący w rolach gościnnych na scenach teatrów warszawskich od roku 1783, Instytut Sztuki PAN, rękopis 73/9;
• Frankowska, Bożena: Encyklopedia teatru polskiego, Warszawa 2003;
• Grzymała-Siedlecki, Antoni: Świat aktorski moich czasów, Warszawa 1957;
• Konarska-Pabiniak, Barbara: Teatry prowincjonalne w Królestwie Polskim (1863-1914), Płock 2006;
• Maresz, Barbara: Występy gościnne w teatrze polskim. Z dziejów życia teatralnego Krakowa, Lwowa i Warszawy, Kraków 1997;
• Przybylski, Zygmunt: Z rozwoju polskiego teatru. Antonina Hoffmann, Kraków 1898;
• Żelazowski, Roman: Pięćdziesiąt lat teatru polskiego. (Moje pamiętniki), Lwów 1921.