Autor: Barbara Maresz
tournée
(z fr. objazd, podróż wyznaczoną trasą)
Podróż artysty lub całego zespołu teatralnego z występami gościnnymi (w kraju lub za granicą), wieloetapowa wycieczka artystyczna, zwykle według wcześniej ustalonej trasy, często organizowana przez impresaria.
Termin powszechnie używany w teatrze od XIX w., kiedy aktorzy coraz częściej podróżowali z występami gościnnymi, odwiedzając większe miasta Europy i Ameryki Północnej. Pierwszą teatralną wędrówkę z cyklem efektownych ról odbył Johann Michael Böck w 1777, później z popisowymi rolami podróżowali m.in.: Bogumił Dawison, Adelaide Ristori, Sarah Bernhardt, Helena Modrzejewska, Eleonora Duse, Ernesto Rossi, Tommaso Salvini, Ermete Novelli, Ermete Zacconi. Artyści jeździli specjalnymi pociągami, często z własnym zespołem teatralnym, a tournée aktorskich gwiazd skrupulatnie śledziła prasa, opisując kolejne etapy wędrówek. Podróżowały też całe zespoły teatralne, prezentujące własne spektakle w pełnym kształcie inscenizacyjnym, np. teatr księcia Jerzego von Meiningen, który od 1874 regularnie wyruszał w tournée i przez 16 lat wystąpił w blisko 40 europejskich miastach.
Ziemie polskie znajdowały się wielokrotnie na szlaku europejskich tournées, gościli tu najwięksi wirtuozi scen, a także słynne zespoły teatralne (np. Meiningeńczycy – Warszawa 1885, Moskiewski Teatr Artystyczny – Warszawa 1906 i 1912, Deutsches Theater Maxa Reinhardta – Warszawa 1912). Polscy aktorzy (poza Modrzejewską) rzadko sami wyruszali na typowe, wieloetapowe tournée.
Od XX w. terminu tournée (czasami zamiennie z określeniem objazd) używa się w odniesieniu do teatralnych podróży całych zespołów, np. Reduty, która w dwudziestoleciu międzywojennym zorganizowała najwięcej tournées ze swoimi przedstawieniami i w ciągu czterech lat 1925-1929 zagrała w objeździe 1800 spektakli. Do tej tradycji nawiązuje projekt „Teatr Polska” prowadzony od 2009 przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego. W ramach projektu co roku wybiera się spektakle z różnych teatrów i przyznaje dotacje na ich tournée po całej Polsce. Krajowe i zagraniczne tournées są też stałą formą działalności wielu teatrów alternatywnych (np. Gardzienice, Scena Plastyczna KUL, Teatr Ósmego Dnia), ale najbardziej konsekwentnie i programowo wędrował po świecie teatr Cricot 2 Tadeusza Kantora, dając łącznie, od Umarłej klasy poczynając, ponad 2000 gościnnych występów.
Bibliografia
- Enciclopedia dello spettacolo, t. 9: SIP-Z, Roma 1962;
- Kopaliński, Władysław: Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, Warszawa 2007.
