Autor: Agata Chałupnik
Zeittheater
(niem. teatr czasu)
Nurt zaangażowanego politycznie, komunizującego teatru, który w latach 20. XX w. zainicjował w Niemczech Erwin Piscator.
Zeittheater konfrontował widza z najbardziej palącymi aktualnymi problemami – aborcja, wychowanie młodzieży, kara śmierci, nierówność wobec prawa – prowokując dyskusje publiczne wokół tych tematów, a czasami wręcz wywołując skandale. Dramaturgię tego nurtu (Zeitstück) traktowano jak „sztuki użytkowe”, które z czasem traciły na znaczeniu.
W Polsce Zeittheater pojawił się na przełomie lat 20. i 30. XX w. za sprawą Leona Schillera. W tym przypadku inspiracje teatrem Piscatora wyrażają się w estetyce – wykorzystującej projekcje filmowe, operującej tłumem i sceną symultaniczną, oraz w doborze autorów i tematyce przedstawień – walka klas, wykluczenie (Przestępcy Ferdynanda Brucknera, Teatr Miejski, Łódź, prem. 27 lutego 1930); degradujący wymiar wojny (Dzielny wojak Szwejk Jaroslava Haška, Teatr Miejski, Łódź, prem. 14 listopada 1929; Krzyczcie Chiny! Siergieja Tretiakowa, Teatr Wielki, Lwów, prem. 15 maja 1932); a także prawa kobiet (Cjankali Friedricha Wolfa, Teatr Miejski, Łódź, prem. 14 stycznia 1930).
Zeittheater pozwolił w polskim teatrze dojść do głosu kobietom i mniejszościom etnicznym. Wśród ważnych przedstawień tego nurtu należałoby wymienić: Sprawę Jakubowskiego Eleonory Kalkowskiej, inaugurującą robotniczą scenę Ateneum Marii Strońskiej (prem. 13 września 1929, Warszawa, reż. Janusz Strachocki); Boston wg Bernarda Blume’a, o włoskich emigrantach Sacco i Vanzettim, skazanych w USA na śmierć za niepopełnioną zbrodnię, wystawiony przez żydowski Jung Teater w reż. Michała Weicherta ze scen. Szymona Syrkusa (prem. 3 lutego 1933, powtórzenie w języku polskim – Studio im. Żeromskiego, Warszawa, prem. 31 maja 1933). Do Zeittheater można także zaliczyć zaangażowany społecznie kobiecy dramat z lat 30. XX w., którego najważniejszą przedstawicielką była Marcelina Grabowska, autorka sztuki Sprawiedliwość (Teatr na Pohulance, Wilno, reż. Mieczysław Szpakiewicz, prem. 1934).
Bibliografia
- Csató, Edward: Leon Schiller, Warszawa 1968;
- Hernik-Spalińska, Jagoda: Eleonora Kalkowska – przywracanie pamięci [w:] Eleonora Kalkowska: Sprawa Jakubowskiego, Doniesienia drobne. Dramaty, Warszawa 2005;
- Hernik-Spalińska, Jagoda: Rodzaju żeńskiego, „Dialog” 1996, nr 3;
- Rubel, Elinor: Teatr Młodych (Jung Teater). Materiały, przeł. Józef Weichert, „Pamiętnik Teatralny” 1992, z. 1-4;
- Schiller, Leon: Droga przez teatr 1924-1939, oprac. Jerzy Timoszewicz, Warszawa 1983;
- Weichert, Michał: Studio Teatralne i Jung Teater. Fragment wspomnień, przeł. Tomasz Kuberczyk, „Pamiętnik Teatralny” 1992, z. 1-4.
