Hasła

Nurt przedstawień odbywających się w miejskich przestrzeniach ogólnodostępnych, otwartych; nazwa historyczna odnosząca się głównie do zjawisk teatru ulicznego w latach 60. – 80. XX w., obecnie coraz częściej zastępowana terminem sztuka ulicy bądź teatr w przestrzeni publicznej. Formy bliskie teatrowi ulicznemu, korzystające także z przestrzeni otwartych, to teatr plenerowy oraz teatralne projekty site-specific.

Teatr uliczny narodził się równolegle w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej jako część protestacyjnych ruchów obywatelskich i kontrkulturowych. Dlatego nie przedstawienia teatralne w zamkniętej przestrzeni były tu modelem narracyjnym, ale uliczne wystąpienia polityczne. Przez lata traktowany był jako teatr występujący przeciwko porządkowi społecznemu.

Pojawienie się teatru ulicznego w latach 60. XX w. związane było z zanegowaniem miejsc przygotowanych dla teatru przez dominującą kulturę kapitalistyczno-mieszczańską i wpisywało się w dwudziestowieczne przemiany przestrzeni teatralnej. Ulica traktowana była jako model miejsca wspólnego, ludowego, należącego do wszystkich, niezależnego od nacisków władzy i ograniczeń ekonomicznych, miejsca, gdzie można spotkać ludzi, którzy do teatru nie chodzą. Z jednej strony t. u. wskrzeszał tradycję dawnych przedstawień korzystających z przestrzeni miejskiej, z drugiej był teatrem zaangażowanym. Obecnie jest nie tyle formą teatralnego protestu, co formą refleksji nad ludzkim otoczeniem, głównie przestrzenią miejską.

Początki współczesnego t. u. w Polsce należy wiązać z akcjami ulicznymi Akademii Ruchu w latach 70. XX w. Jej założyciel Wojciech Krukowski twierdził: „Większą wagę ma nie ta sztuka, która na ulicę wychodzi odświętnie, ale ta, która rodzi się z treści i struktur życia miasta. Stworzona przez ducha i rytm życia miasta, a nie dla miasta, z pozycji kreatora-łaskawcy” [cyt. za: Tyszka 1997: 230].

W 1983 w Jeleniej Górze zainaugurowano organizację corocznego Międzynarodowego Festiwalu Teatru Ulicznego, podczas którego Teatr Ósmego Dnia zagrał swój pierwszy uliczny spektakl Raport z oblężonego miasta. Rozwój t. u. w Polsce związany jest z przemianami demokratycznymi, które uczyniły możliwym korzystanie przez zespoły z przestrzeni wspólnych po to, by przywrócić im ich publiczny wymiar. Lata 90. XX w. przyniosły w Polsce rozwój t. u. i narodziny kolejnych festiwali (Międzynarodowy Festiwal Teatralny Malta w Poznaniu, Sztuka Ulicy w Warszawie, Artyści Ulicy w Szczecinie, Feta w Gdańsku), które stały się głównym miejscem prezentacji t. u. Wtedy też rozpoczęły swoją działalność Biuro Podróży i Strefa Ciszy, które obok wymienionych zespołów miały największy wkład w rozwój polskiego t. u.

Bibliografia

• Akademia Ruchu. Miasto. Pole akcji, red. Małgorzata Borkowska, Warszawa 2006;
• Teatr w miejscach nieteatralnych, red. Juliusz Tyszka, Poznań 1997.