Hasła

Model organizacji pracy teatru, który zakłada prezentowanie przedstawień w rytmie codziennym (zwykle oprócz poniedziałków) lub innym regularnym (np. w określone dni tygodnia), zaś w bieżącym repertuarze sezonu utrzymuje stale kilka spektakli granych naprzemiennie.

W związku z tym ze stosownym wyprzedzeniem ogłaszane są (na afiszach, w programach, na stronach internetowych placówek) harmonogramy prezentacji spektakli (repertuar), mające ułatwić widzom wybór określonego przedstawienia w danym dniu. T. r. podporządkowuje tym wymogom częstotliwość premier i sposób późniejszej eksploatacji spektakli, system repertuarowy wymusza także określone tempo pracy, ma wpływ na planowanie obsady (obciążeń zespołu) oraz wymaga wcześniejszych uzgodnień co do angażowania artystów (np. reżyserów) spoza zespołu i długofalowego planowania finansów. Prowadzenie t. r. wiąże się zwykle z istnieniem stałego zespołu teatralnego i posiadaniem stałej siedziby zapewniającej odpowiednie warunki techniczne do sprawnego przeprowadzenia częstych zmian ustawień dekoracji.

W przypadku t. r. planowanie repertuaru i decyzje o premierach stanowią jeden z najważniejszych elementów charakteryzujących profil artystyczny i funkcje społeczne danej instytucji. W miastach z jednym publicznym teatrem lub jednym teatrem adresowanym do dorosłych zakłada się zazwyczaj większą repertuarową wielostronność i eklektyczność, dopuszcza istnienie kilku nurtów repertuarowych w ramach jednej sceny: różne gatunki i style, przedstawienia adresowane do zróżnicowanej widowni (w tym: dzieci, młodzież szkolna), wielość tematów, sprzyjanie gustom publiczności. W teatrach działających w dużych ośrodkach możliwa jest większa jednorodność i specjalizacja oraz bardziej autorski kształt repertuaru. Zwłaszcza w ostatnich latach (także w miastach z jednym teatrem) nastąpił zwrot ku bardziej wyrazistym formułom repertuarowym, przy jednoczesnym poszerzeniu zakresu działania teatrów, np. planowanie sezonów tematycznych lub problemowych, zmiana podejścia do społecznej funkcji teatru (postrzeganego np. jako ośrodek lokalnej społeczności, miejsce debat i spotkań), nowe sposoby komunikacji z widzami (włączenie do pracy teatralnej działań edukacyjnych i warsztatów), większy udział artystów zapraszanych do gościnnej współpracy.

System pracy w t. r. przeciwstawić można działaniom teatrów laboratoryjnych czy alternatywnych, które pracują nad spektaklem według własnych założeń i wewnętrznego rytmu, a następnie prezentują przez pewien czas jedno przedstawienie. Istnieją także t. r. przygotowujące jedną premierę, zaś zmiany wystawianych sztuk następują w rytmie kilkutygodniowym. Z drugiej strony przeciwieństwem systemu repertuarowego jest tzw. Long-Run-System wprowadzony w połowie XIX w. przez Charlesa Keana w londyńskim Princess Theatre i stosowany do dziś w teatrze komercyjnym. Polega on na produkcji przedstawienia przy zaangażowaniu dużych nakładów finansowych i eksploatowaniu go, dopóki przynosi zysk.

Historycznie o t. r. można mówić w zależności od rozumienia formuły „repertuaru”: np. aktorzy pierwszego Teatru Narodowego występowali wprawdzie regularnie i przygotowywali wiele spektakli w sezonie, lecz o wyborze przedstawienia na kolejny wieczór decydowała w drodze głosowania publiczność. Nie istniał więc z góry ustalony harmonogram repertuarowy, choć istniała już repertuarowa pula spektakli. Planowanie repertuaru i jego wcześniejsze ogłaszanie wiąże się ze stabilizacją zespołów teatralnych (często w siedzibie, co następuje około lat 30. XIX w.) oraz z poszerzeniem źródeł literackich przedstawień (z jednej strony: wprowadzenie na sceny utworów klasyki, z drugiej, wykształcenie się sprawnych „dostawców repertuaru”, czyli dramatopisarzy piszących na zamówienie). W czasach funkcjonowania Warszawskich Teatrów Rządowych upowszechnia się już formuła ogłaszania repertuaru z wyprzedzeniem, np. obok tzw. afiszów dziennych pojawiają się od 1868 afisze tygodniowe. Współczesny model t. r. ustalił się w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym.