Hasła

Dziedzina prawa regulująca uprawnienia przysługujące twórcom do stworzonych przez nich utworów oraz zasady korzystania z utworów przez osoby trzecie. Przedstawienie teatralne z perspektywy p.a. jest dziełem złożonym, składającym się na ogół z różnego rodzaju utworów: plastycznych, muzycznych, literackich i choreograficznych. Prawo autorskie i jego zakres zdefiniowane są w ustawie. Obecnie obowiązuje ustawa z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994, nr 24 poz. 83).

Zgodnie z art. 1 ustawy przedmiotem p.a. jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Ustawa zawiera otwarty katalog utworów, wśród których wymienia utwory sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne. Utwór jest chroniony p.a. od momentu jego ustalenia. Przez ustalenie utworu należy rozumieć jego uzewnętrznienie. Dla uzewnętrznienia nie jest konieczne utrwalenie utworu w jakikolwiek sposób, czyli zapisanie na materialnym nośniku. Przykładem utworu, który nie posiada postaci utrwalonej, jest spektakl teatralny. Przedmiot p. a. (utwór) nie jest pojęciem jednolitym. Wyróżnia się: 1) utwory sensu stricto (oryginalne), 2) utwory zależne (opracowania), 3) utwory inspirowane. Zasady korzystania z tych utworów są różne.

Uprawnienia przysługujące twórcy dzielą się na dwie kategorie: autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu, 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, 3) nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Autorskie prawa majątkowe są ograniczone w czasie, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, wygasają z upływem 70 lat od śmierci twórcy. Autorskie prawa majątkowe chronią interesy majątkowe twórcy i są zbywalne. Twórca ma prawo korzystać z utworu i rozporządzać nim, otrzymując w zamian wynagrodzenie. Wśród praw majątkowych twórcy wyróżnia się m.in.: 1) prawo zwielokrotniania, 2) prawo wprowadzenia do obrotu, 3) prawo rozpowszechnienia utworu w różnych formach, w szczególności przez: publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlanie, publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym (np. za pośrednictwem internetu).

Wystawianie spektaklu teatralnego powinno nastąpić po uprzednim uregulowaniu kwestii p.a. w formie odpowiednich umów obejmujących kwestie p.a. majątkowych i osobistych w odniesieniu do każdego utworu wykorzystywanego w danym przedstawieniu. Tego rodzaju umowy należy zawierać bezpośrednio z twórcą lub podmiotem umocowanym do reprezentowania twórcy.

Bibliografia

• Bartsch, Natalia: Teatr i prawo, „Scena” 2012, nr 1-4;
• Błeszyński, Jan: Prawo autorskie, Warszawa 1988;
• Komentarz. Prawo autorskie i prawa pokrewne, red. Janusz Barta i Ryszard Markiewicz, Warszawa 2011;
• System prawa prywatnego, t. 13, Prawo autorskie, red. Janusz Barta, Warszawa 2007.