Hasła

Instytucja kultury powołana do gromadzenia, naukowego opracowywania obiektów – przedmiotów, dzieł sztuki, dokumentów i druków – związanych z historią teatru i do popularyzowania wiedzy o teatrze przez organizowanie ekspozycji stałych i czasowych.

Najstarszym muzeum teatralnym jest istniejące od 1894 Muzeum Teatralne im. Alekseja Aleksandrowicza Bahruszyna w Moskwie. Od 1922 działa muzeum teatralne w Kopenhadze, które mieści się w zamkniętym w 1881 teatrze na zamku królewskim Christiansborg. Od 2009 stałą ekspozycję teatralną ma Muzeum Victorii i Alberta w Londynie. W Londynie znajduje się też rekonstrukcja teatru The Globe, gdzie mieści się stała ekspozycja dotycząca teatru elżbietańskiego. W sezonie letnim wystawiane są w nim sztuki m.in Williama Shakespeareʼa i Christophera Marloweʼa. We Francji przechowywaniem zbiorów teatralnych zajmują się: Département des Arts du spectacle w Bibliothèque nationale de France w Paryżu i otwarte w 2006 Le Centre National du Costume de Scène et de la Scénographie w Moulins w Owernii. W Europie muzea teatralne znajdują się m.in. w Wiedniu, Monachium, Düsseldorfie, Nowym Sadzie, Budapeszcie, Wilnie.

Poza Europą warto wyróżnić muzeum Enpaku, założone w 1928 przez Tsubouchiego Shoyo przy tokijskim Uniwersytecie Waseda. W Indiach od 1989 działa Instytut Teatralny Rangayana w Mysore i Natarang Pratishthan Archive and Resource Center dokumentujące historię hinduskiego teatru od lat dwudziestych XX wieku. Od 2001 roku działa Museum of Performing Arts przy His Majesty’s Theatre w Perth w Australii.

W USA w McNay Art Museum w San Antonio jest dział teatralny – The Tobin Collection of Theatre Arts. W San Francisco znajduje się Museum of Performance & Designe z siedzibą w War Memorial and Performing Arts Center. W Nowym Jorku Helen Marie Guditis założyła Broadway Theatre Institute, który w 2007 roku przekształcił się w The Theatre Museum.

Polskie muzealnictwo teatralne

Historia polskiego muzealnictwa teatralnego rozpoczyna się wraz z zaprezentowaniem pamiątek operowych w ramach Pierwszej Polskiej Wystawy Muzycznej w 1888 w warszawskim Pałacu Krasińskich. W 1892 w Wiedniu odbyła się Międzynarodowa Wystawa Muzyczna i Teatralna, której jedna z części poświęcona była teatrowi polskiemu.

W 1902 w salach warszawskiego ratusza odbyła się Wystawa Teatralna, której celem było przedstawienie historii polskiego teatru z uwzględnieniem teatru dramatycznego, opery, baletu i teatru ludowego; prezentowano wówczas zbiór liczący około 2000 teatraliów. Wystawa stała się zalążkiem Oddziału Teatralnego Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, w którym zbiorem teatraliów opiekował się prof. Eugeniusz Szwankowski. W 1913 w galerii Zachęta w Warszawie otwarto Wystawę Nowoczesnego Malarstwa Scenicznego. Zaprezentowano na niej osiągnięcia Wielkiej Reformy Teatru, w tym projekty Edwarda Gordona Craiga, Stanisława Wyspiańskiego, Leona Schillera.

W 1914 w Krakowie Maciej Szukiewicz wyszedł z inicjatywą utworzenia stałego muzeum teatralnego, które miałoby gromadzić materiały dotyczące najważniejszych polskich inscenizacji. W okresie międzywojennym wiele podobnych inicjatyw zakończyło się niepowodzeniem z powodu braku wsparcia finansowego: tylko rok działał Polski Instytut Teatrologiczny, który miał gromadzić rozproszone pamiątki teatralne, upadł projekt powołania w Krakowie Muzeum Teatralnego pod dyrekcją Szukiewicza. Sukcesem okazała się natomiast idea Wilama Horzycy, dzięki któremu w 1937 utworzono Muzeum i Archiwum Teatralne z siedzibą w budynku Muzeum Historycznego Miasta Lwowa.

W 1949 w krakowskim Domu pod Krzyżem otwarto Wystawę Historyczną Teatru Krakowskiego w Muzeum Przemysłu Artystycznego, przemianowaną 20 lat później na Oddział Teatralny Muzeum Historycznego. Instytucja dokumentowała historię krakowskiego teatru i przygotowała dla zwiedzających stałą ekspozycję. Obecnie trwa remont budynku i przygotowanie nowej wystawy stałej.

W 1954 Arnold Szyfman ogłosił swoją wizję powołania Muzeum Teatralnego w Salach Redutowych Teatru Wielkiego. Koncepcja Szyfmana przewidywała stworzenie instytucji, która dokumentowałaby historię polskiego teatru oraz popularyzowała ją przez działalność wystawienniczą, wykłady i spotkania naukowe. Oficjalne otwarcie Muzeum Teatralnego nastąpiło w 1965 wraz z inauguracją działalności Teatru Wielkiego. Podczas pożaru Teatru Narodowego w 1985 część zbiorów została zniszczona bądź uszkodzona. Obecne zbiory Muzeum Teatralnego liczą ok. 200 000 obiektów i obejmują malarstwo, rzeźbę, grafikę, rysunek, ogromną kolekcję fotografii, scenografię (projekty, makiety, kostiumy, rekwizyty) oraz dokumenty, korespondencję artystów, rękopisy, starodruki, afisze, plakaty, programy i pamiątki teatralne, jak również niezwykle cenną bibliotekę egzemplarzy teatralnych, nut i płyt, dotyczących historii teatru polskiego od XVIII w. do czasów współczesnych. Muzeum Teatralne nie posiada wystawy stałej, organizuje jednak wystawy czasowe.

Od 1976 w Gdańsku istnieje Dział Teatralny Oddziału Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego, mieszczący się w oliwskim Pałacu Opatów. Jego zbiory obejmują powojenną działalność trójmiejskich teatrów.

W 1991, dzięki staraniom Zenobiusza Strzeleckiego, powstało Centrum Scenografii przy Muzeum Śląskim w Katowicach. Celem placówki jest gromadzenie, przechowywanie, naukowe opracowywanie i eksponowanie dzieł scenograficznych, w tym kostiumów, rekwizytów, lalek i projektów. Do tej pory CSP zgromadziło około 15 000 obiektów. W 2003 w Warszawie powstał Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, instytucja prowadząca największe w Polsce archiwum tematyczne dotyczące teatru, która organizuje również wystawy czasowe.

Bibliografia

• Kaliban: Wystawa Muzyczno-Teatralna, „Prawda. Tygodnik Polityczny, Społeczny i Literacki” 1892, nr 20 [online];
• Makomaska, Ewa: Muzeum Teatralne w Warszawie w latach 1968–1975, „Pamiętnik Teatralny” 1976, z. 3;
• Muzeum Teatralne w Warszawie (1957–2007), Warszawa 2007;
• Szukiewicz, Maciej: Muzeum teatralne im. Stanisława Wyspiańskiego, „Ilustrowany Kurier Codzienny” 1917, nr 330 [online];
• W.: Wystawa Teatralna, „Tygodnik Ilustrowany” 1902, nr 52 [online].

Mówiona encyklopedia teatru polskiego

Kamil Radomski rozmawia z  Andrzejem Kruczyńskim z Muzeum Teatralnego w Warszawie