Badacze teatru

Andrzej Żurowski urodził się 24 września 1944 roku w Drohobyczu. W 1945 roku przeniósł się z rodzicami, w ramach tzw. akcji repatriacyjnej do Gdańska, w którym spędził młodość. Przez ostatnie dwadzieścia lat mieszkał w Gdyni. W Gdańsku uczęszczał do, II Liceum Ogólnokształcącego, a w latach 1962–1967 studiował filologię polską w Wyższej Szkole Pedagogicznej, uzyskując (z wyróżnieniem) tytuł magistra. Dwa lata później ukończył w Warszawie Podyplomowe Studium Dziennikarskie. W roku 1973 na Uniwersytecie Gdańskim obronił (z wyróżnieniem) pracę doktorską pt. Scenariusze szekspirowskie (promotor: prof. dr hab. Maria Janion) i uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych ze specjalizacją w teatrologii. W roku 2002 na podstawie rozprawy Szekspir w cieniu gwiazd uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa-teatrologii na Uniwersytecie Gdańskim. W roku 2011 otrzymał z rąk prezydenta RP Bronisława Komorowskiego tytuł naukowy profesora nauk humanistycznych.

Z teatrem związał się już podczas studiów polonistycznych, gdy w latach 1963-1966 pełnił funkcję kierownika literackiego w Studiu Rapsodycznym w Gdańsku. Bezpośrednio po studiach, w 1967 roku, rozpoczął pracę zawodową jako redaktor w Telewizji Polskiej w Gdańsku, gdzie zatrudniony był przez trzydzieści cztery lata na stanowiskach: redaktora, publicysty (1967–1973), kierownika Redakcji Teatru (1973–1981), zastępcy Redaktora Naczelnego do Spraw Artystycznych (1981–1983), komentatora (1983–1987), kierownika Redakcji Artystycznej (1987–1990) i ponownie komentatora (1990–2001). Jako kierownik literacki pracował w Studiu Rapsodycznym w Gdańsku (1963–1966), w Operze Bałtyckiej w Gdańsku (1970–1972), Teatrze Muzycznym w Gdyni (1978–1979) oraz w Teatrze Wybrzeże w Gdańsku (1991–1993). W latach 1999–2000 był również konsultantem artystycznym w Teatrze Wybrzeże.

Ponadto dla Telewizji Polskiej zrealizował około dwudziestu filmów dokumentalnych poświęconych problematyce kulturowej Europy, Azji i Ameryki Południowej, dokąd odbył liczne podróże. Najdłuższy cykl, z Ameryki Południowej, emitowany był w latach 1972–1974. Andrzej Żurowski był też autorem kilku cyklów telewizyjnych, m.in. Balet (1972–1973), Balet polski (1974), Zawsze teatr (1978–1983), Teatr polski, Wieczór w teatrze z Andrzejem Żurowskim (1983–1985), Teatr, czyli świat (1990–1994). Telewizja Polska zrealizowała wiele jego scenariuszy Teatru TV, adaptacji oraz librett baletowych. Widowiska teatralne według jego scenariuszy – przede wszystkim monodramy, opery, balety – grane były również na wielu scenach w Polsce i za granicą. Sporadycznie Żurowski zajmował się reżyserią: Malowidło na drzewie Ingmara Bergmana (Teatr Wybrzeże, Gdańsk 1993), Spowiedź Smierdiakowa Fiodora Dostojewskiego (Teatr Telewizji 1979), oraz aktorstwem: rola Docenta Bryjaka w spektaklu Teatru Telewizji Ostatnie lato albo pierwsza pieczęć Jacka Antoniego Zielińskiego, reżyseria Mikołaj Grabowski (1989). Wygłosił w telewizji około tysiąca pięciuset, a w radiu blisko pięćset felietonów, komentarzy i recenzji mówionych. W roku 1997 razem z Andrzejem Lisem redagował magazyn teatralny „Loża” (ukazał się tylko jeden numer z września).

W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych równolegle pracował na Wydziale Filologiczno-Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego, gdzie jako adiunkt i starszy wykładowca prowadził wykłady i seminaria; na studiach dziennych (1975–1979), na Podyplomowym Studium Wiedzy o Teatrze, Filmie i Telewizji (1986–1991) oraz Podyplomowym Studium Dziennikarskim (1995–1998). W roku akademickim 2002/03 otrzymał nominację na stanowisko profesora nadzwyczajnego na dwóch uczelniach: Akademii Pomorskiej w Słupsku, gdzie przez dwie kadencje, od roku akademickiego 2003/04 do września 2008, pełnił funkcję dyrektora Instytutu Polonistyki i zasiadał w Senacie uczelni, oraz w Wyższej Szkole Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych i Politycznych w Gdyni, w której – jako kierownik Katedry Historii Kultury Europejskiej – pracował do końca roku akademickiego 2004/05. Oprócz wykładów kursowych i monograficznych, konwersatoriów i seminariów magisterskich w macierzystej uczelni pozaetatowo prowadził wykłady i seminaria z zakresu teologii w Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, a od roku akademickiego 2010/11 również zajęcia na studiach doktoranckich. Wypromował blisko stu magistrów i trzech doktorów.

Jako visiting profesor wykładał w Belgii: Universiteit Antwerpen (Antwerpia 1991), w Kanadzie: Concordia University (Montreal 1987) oraz York University (Toronto 2009), na Litwie: Vytauto Didžiojo Universitetas (Kowno 1998), w USA: City University of New York (2009), Georgetown University (Waszyngton 2009), New York University (2009), Yale Univeristy (New Haven 2009), w Iranie: Teheran University (2011) oraz w Czechach: Masaryk University (Brno 2011). W roku akademickim 2011/12 gościł również (visiting scholar) w City University of New York. Prowadził też podyplomowe Seminaria dla Krytyków Teatralnych, organizowane przez Międzynarodowe Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych (AICT) w Grenoble (1991), Montevideo (1994) i Amsterdamie (2000). Od roku 2002 był konsultantem naukowym (Research Consultant) International Biographical Centre w Cambridge (Anglia). W roku akademickim 2011/12 uzyskał trzymiesięczny grant z The Kosciuszko Foundation (USA) na opracowanie naukowe i przygotowanie do druku zespołu rękopisów Madame Helena Modejska Scrapbook (New York Public Library for the Performing Arts).

Andrzej Żurowski przez dwadzieścia lat (1981–2001) sprawował funkcję wiceprezesa Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych (International Association of Theathre Critics, aff. UNESCO); zaś w 1994 roku otrzymał dożywotni tytuł honorowego wiceprezesa IATC. Ponadto był członkiem Klubu Krytyki Teatralnej Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (do 1982), następnie Stowarzyszenia Dziennikarzy RP (w latach 1979–1982 wiceprezesem, w latach 1982–2000 prezesem, od 2000 r. dożywotnim prezesem honorowym), ZAiKS (od 1972), Międzynarodowego Instytutu Teatralnego (ITI od 1976), Związku Literatów Polskich (od 1977 r.). W latach 1989–1994 pełnił funkcję wiceprezesa Fundacji Theatrum Gedanense, zaś od 1992 roku należał do Polskiego Towarzystwa Szekspirowskiego, którego w latach 1992–1995 był wiceprezesem. W latach 2002–2003 był również Pełnomocnikiem Wojewody Pomorskiego ds. Kultury.

Andrzej Żurowski opublikował dwadzieścia pięć książek naukowych, eseistycznych i literackich; redagował też teatralne książki zbiorowe i periodyki naukowe w Polsce i za granicą. Ogłosił setki artykułów poświęconych teatrowi współczesnemu w Polsce i na świecie oraz historii teatru. Były to studia, rozprawy, szkice, eseje, a także artykuły przekrojowe i recenzje, publikowane w książkach zbiorowych oraz periodykach polskich i zagranicznych, takich jak „Autograf”, „Dialog”, „Kultura”, „Literatura”, „Notatnik Teatralny”, „Polityka”, „Przegląd”, „Słupskie Prace Filologiczne”, „Studia Europejskie”, „Teatr”, „Tu i Teraz”, „Wiadomości Kulturalne”, „Życie Literackie”, „Coliseum” (Mołdawia), „Contemporary Review” (Wielka Brytania), „Handelsbladt” (Holandia), „International Theatre Yearbook” (Meksyk), „Jeu” (Kanada), „Kazaliste” (Chorwacja), „New Theathre Quarterly” (Wielka Brytania), „Shakespeare Quarterly” (USA), „Sipario” (Włochy), „Szinhaz” (Węgry), „Teatralnaja Żyzn” (Rosja), „Teatro in Europa” (Włochy), „Teatteri” (Finlandia), „Theatre” (Korea).

Blisko połowa publikacji Andrzeja Żurowskiego dotyczy Szekspira; wśród nich odznacza się cykl siedmiu monografii przedstawiających czterystuletnie dzieje dramatów Szekspira na polskich scenach: Szekspiriady polskie (1976); Myślenie Szekspirem (1983); Demon? błazen? cynik? czyli Żywot sceniczny „Ryszarda III” Williama Szekspira w teatrze polskim (2000); Szekspir w cieniu gwiazd (2001), Szekspir – ich rówieśnik (2003); Szekspir i Wielki Zamęt (2004) oraz Prehistoria polskiego Szekspira(2007). Wyjątkowe miejsce w dorobku Andrzeja Żurowskiego zajmuje obszerne studium kariery Heleny Modrzejewskiej – MODrzeJEwSKA.ShakespeareStar (2010).

Andrzej Żurowski uczestniczył w licznych międzynarodowych konferencjach naukowych, na których – w wielu krajach Europy, Ameryki, Afryki i Azji – wygłosił kilkadziesiąt referatów. W związku ze swoją twórczością literacką i naukową odbył też setki spotkań autorskich w Polsce, a także za granicą (m.in. w USA). Jako juror lub przewodniczący jury pracował na wielu ogólnopolskich (Kalisz, Opole, Rzeszów, Toruń, Wrocław) oraz międzynarodowych (Amsterdam, Baltimore, Erewan, Kair, Kijów, Kilonia, Lwów, Montreal, Moskwa, Nancy, Petersburg, Quebec City, Tallin) festiwalach teatralnych, a także jako selekcjoner lub doradca artystyczny (np. Bałtycki Dom, Petersburg; Cairo International Festival for Experimental Theathre, Kair). W latach 2005–2010 był dyrektorem artystycznym światowego festiwalu monodramu szekspirowskiego ArmMono w Erewaniu. Przez kilkanaście lat był również konsultantem artystycznym Międzynarodowego Festiwalu Szekspirowskiego w Gdańsku.

Przez blisko czterdzieści lat współpracował z Ministerstwem Kultury w różnych projektach krajowych (wielokrotnie był konsultantem, członkiem komisji ekspertów, jurorem), a także w projektach międzynarodowych, głównie jako wiceprezydent IATC (w tym jako konsultant prestiżowej nagrody Premio Europa per il Teatro).

Andrzej Żurowski był laureatem licznych nagród, m.in.: Klubu Krytyki Teatralnej SDP (1970, 1977, 1988), Złoty Ekran’ 73, Wojewody Gdańskiego (1981, 1984, 1997), Ministra Kultury i Sztuki (Nagroda im. Edwarda Csató 1984), Tygodnika „Fakty” (1984), Prezydenta miasta Gdańska (1987, 2004 za całokształt twórczości), Stowarzyszenia Dziennikarzy RP (1991 za całokształt twórczości krytycznoteatralnej), Gdańskiego Towarzystwa Przyjaciół Sztuki (1987, 1997), Prezydenta miasta Gdyni (2002), Nagrody im. Wojciecha Bogusławskiego za Teatralną Książkę Roku (2002). W czterdziestolecie pracy twórczej (2004) decyzją Prezydenta RP został Kawalerem Orderu Odrodzenia Polski. Wcześniej otrzymał również m.in. Złoty Krzyż Zasługi (1988), Zasłużony Działacz Kultury (1978), Medal 40-lecia PRL, medal Za Zasługi dla Gdańska (1980), później zaś medal Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Gloria Artis (2009) oraz Złoty Medal Kultury Republiki Armenii (2010).

Andrzej Żurowski zmarł 5 stycznia 2013 roku.

Biogramy, bibliografie

• Frankowska Bożena, Encyklopedia teatru polskiego, Warszawa 2003.
• Kto jest kim w Polsce, Warszawa 1989, 1993, 2001.
• Kto jest kim w regionie gdańskim, Gdańsk 1993.
• Kto jest kim w województwie pomorskim, Gdańsk 2000.
• Leksykon polskiego dziennikarstwa, Warszawa 2000.
• Błękitne Who is Who Hübnera, 2006
• International Authors and Writers Who’s Who, Cambridge 1989, 1993, 1997, 2001.
• Man of Achievement, Cambridge 1993, 1995.
• Five Thousand Personalities of the World, USA 1994, 1997.
• Dictionary of International Biography, Cambridge 1996.
• Who’s Who in the 21th Century, Cambridge 2002.
• 2000 Outstanding Intellectuals of the 21th Century, Cambridge 2003.
• 2000 Outstanding Europeans of the 21th Century, Cambridge 2006.
• Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, t.10. oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan, Warszawa 2007.
• Alfabet Krytyków Teatralnych: Andrzej Żurowski, Sekcja polska Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Teatralnych (IATC/AICT), Warszawa 2014.

Tekst oparty na: Jolanta Bętkowska, Biogram,  w: Szekspiromania. Księga dedykowana pamięci Andrzeja Żurowskiego,  (red.) Anna Cetera, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.
Źródło: konkurs-zurowski.pl