Autorzy

Federico García Lorca
ur. 5 czerwca 1898, Fuente Vaqueros, Hiszpania; zm. 19 sierpnia 1936, nieopodal Alfacar k. Granady, Hiszpania

Przyjaciele mówili o nim, że poezję tworzył, poezją żył i sam był jak poezja. Zasłynął także jako dramatopisarz, malarz i muzyk. Lorca był jedną z najbardziej znanych postaci dwudziestowiecznej kultury i literatury hiszpańskiej. Jako poeta w formalne osiągnięcia futurystów i surrealistów włączył motywy andaluzyjskiego folkloru.

Sztuki Lorki – liryczne i zmysłowe, pełne namiętności, niepozbawione krwawych i okrutnych akcentów – są zarazem przedziwnie delikatne, w przejmujący sposób sławią wolność i godność człowieka, jego prawo do decydowania o własnym życiu. „Teatr jest szkołą płaczu i śmiechu, jak też wolną trybuną, na której ludzie mogą stare lub błędne nauki moralne wyraźnie ukazywać i na żywych przykładach objaśniać wieczne prawa ludzkiego serca i uczucia” – mówił Lorca.

Nazywa się go często poetą pokrzywdzonych i odrzuconych.

W swoich najsłynniejszych dramatach: Krwawe gody (1933), Yerma (1934), Panna Rosita (1935), Dom Bernardy Alba (1936), występował w obronie kobiet żyjących w patriarchalnym społeczeństwie hiszpańskim. W wierszach z tomu Poeta w Nowym Jorku upominał się o prawa mniejszości w Stanach Zjednoczonych, między innymi Cyganów, Murzynów, Żydów, a także homoseksualistów.

Urodził się w andaluzyjskiej wiosce pod Granadą w rodzinie znanej z prorepublikańskich sympatii. Ojciec, zamożny rolnik, i matka, nauczycielka, zadbali o wszechstronne wykształcenie Federica. Po ukończeniu szkoły średniej w Granadzie zaczął tam studiować prawo, a potem kontynuował naukę na wydziale literatury i filozofii w Madrycie. Zamieszkał w domu akademickim Residencia de Estudiantes, który był wówczas centrum życia artystycznego stolicy, i przyjaźnił się z awangardową grupą studentów. Należeli do niej między innymi przyszły reżyser Luis Buñuel i malarz Salvador Dalí. To właśnie Dalí w charakterystycznym dla siebie stylu napisał o Lorce w Moim sekretnym życiu: „Poetycki fenomen w swej całości i jak żywy wyłonił się przede mną, stworzony z krwi i kości, zmieszany, zaszczepiony krwią, lepki i wzniosły, wibrujący miliardem kunsztownych płomieni podskórnej biologii, jak wszelka materia obdarowana oryginalnością swej własnej formy”.

Już debiutancki tom poezji Lorki, Książka wierszy (1920), wywołał zainteresowanie, kolejne: Poemat głębokiej pieśni (1921), której inspiracją był folklor muzyczny Andaluzji, i Romancero cygańskie (1924–1927), odniosły sukces. W latach 1923–1925 powstał pierwszy ze słynnych utworów scenicznych Lorki Mariana Pineda. Premiera tego dramatu lirycznego odbyła się dwa lata później w Barcelonie. Scenografię do przedstawienia zaprojektował Dalí.

Mimo znaczących sukcesów artystycznych, jakie odnosił Lorca w latach dwudziestych, homoseksualizm poety i próba ukrywania go negatywnie wpływały na jego psychikę. Lorca wiedział, że w najbliższym mu środowisku mówi się na ten temat; uznał nawet, że słynny film Buñuela i Dalego Pies andaluzyjski jest atakiem na niego. Pisał w liście do rodziny: „Buñuel i Dalí zrobili kupę gówna. Nazwali ją psem andaluzyjskim. A psem jestem ja”. Warto dodać, że Dalí rzeczywiście powiedział kiedyś: „Federico to pies, tak jak wszyscy Andaluzyjczycy”.

W nadziei na pokonanie pogłębiającej się depresji Lorca wyjechał do Ameryki na stypendium. Mieszkał głównie w Nowym Jorku. Po raz pierwszy w życiu oglądał demokratyczny kraj i wcale nie był nim zachwycony. Z poczucia izolacji i tęsknoty powstał słynny zbiór poezji Poeta w Nowym Jorku (w całości opublikowany w roku 1940).

Do Hiszpanii wrócił w 1930. W tym samym roku poznał dyrektora sponsorowanego przez rząd teatru studenckiego La Barraca. Z teatrem tym objeżdżał Hiszpanię, pokazując adaptacje klasycznych dzieł hiszpańskich. Wtedy powstały jego najznakomitsze sztuki: Krwawe gody i Dom Bernardy Alba.

Lorca żył w czasach, gdy Hiszpanią wstrząsały gwałtowne wydarzenia polityczne. W kwietniu 1931 roku abdykował król Alfons XIII i proklamowano republikę, której władze zmieniały się parokrotnie. W 1936 zbrojna interwencja oddziałów generała Franco dała początek krwawej wojnie domowej. Poecie doradzano wyjazd za granicę lub choćby na północ kraju. Przyjaciele uważali, i słusznie niestety, że jego dzieła, ich przesłanie i poglądy głoszone przez poetę są niczym wyrok wydany na siebie samego. Lorca tego śmiertelnego zagrożenia nie odczuwał. Latem, 16 lipca, pojechał do rodziców do Granady. 17 lipca falangiści Franco wkroczyli do Andaluzji. Rozpoczęły się aresztowania i masowe egzekucje. Lorca został aresztowany w nocy z 17 na 18 lipca. Skazano go bez sądu i rozstrzelano o świcie 19 sierpnia 1936 roku w wąwozie Viznar pod Granadą. Jego ciało wrzucono do zbiorowej mogiły.

Reżim Franco zabronił też publikowania jego utworów. Dopiero w 1960 zniesiono zakaz wystawiania dramatów Lorki. Przedtem, w roku 1953, ukazały się mocno ocenzurowane Obras completas (Dzieła zebrane). Nie było wśród nich Sonetów ciemnej miłości napisanych w listopadzie 1935 i przeczytanych tylko raz przyjaciołom. Kiedy umarł Franco, a rodzina poety mogła wrócić z Ameryki, odnaleziono jedenaście owych erotyków wśród rękopisów i notatek. Także z jego brulionów i notatek przyjaciel poety Rafael Martinez Nadal zrekonstruował pośmiertnie dramat w kilku obrazach Publiczność, który Lorca ukończył w roku 1930 i umieścił pod hasłem „Teatr niemożliwy”. Sztuka traktowała o miłości homoseksualnej i Lorca uważał, że utwór jest zbyt śmiały, by kiedykolwiek mógł być wystawiony w teatrze. Prapremiera odbyła się pół wieku po jego napisaniu.

Na język polski oprócz najbardziej znanych sztuk Lorki przetłumaczono również Kiedy minie pięć lat (1931) i Teatro breve (1928) – rewię króciutkich grotesek dla teatrów lalkowych.

Po poezje i dramaty Lorki sięgają twórcy nam współcześni. W roku 1981 Carlos Saura nakręcił film baletowy na podstawie Krwawych godów, z choreografią Alfredo Manasa. W 1986 Leonard Cohen przełożył jeden z jego wierszy Pequeño vals vien na angielski, napisał do niego muzykę i nagrał pod tytułem Take This Waltz.

Do tego samego pokolenia dramatopisarzy hiszpańskich co Lorca należą: Jacinto Benavente (1866–1954, laureat Nobla z 1922, autor Źle kochanej, Kręgu interesów), Alejandro Casona (1903–1965, autor sztuki Drzewa umierają stojąc), Ramón María del Valle-Inclán (1866–1936, Światła cyganerii) i Antonio Buero Vallejo (1916–2000, Gdy rozum śpi).

Bibliografia

Twórczość

• Teatro breve. Groteski teatralne, przeł. Zofia Szleyen, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1966;
• Dramaty (Mariana Pineda, Czarująca Szewcowa, Kiedy minie pięć lat, Krwawe gody, Yerma, czyli Bezpłodna, Panna Rosita, czyli Mowa kwiatów, Dom Bernardy Alba), Wydawnictwo Literackie, Kraków 1968;
• Publiczność, Sztuka bez tytułu, przeł. Zofia Szleyen; Wydawnictwo Literackie, Kraków 1982;
• Teatr niedokończony – teatr otwarty, przeł. Urszula Aszyk, Wydawnictwo Energeia, Warszawa 1998.

Opracowania

• Aszyk, Urszula: Federico García Lorca w teatrze swoich czasów, Wydawnictwo Energeia, Warszawa 1997;
• Stasiński, Maciej: Poeta zginął przed świtem, „Gazeta Wyborcza” 2008, nr 252 (27 października 2008).

Źródło: Stanisław Marczak-Oborski, Przewodnik teatralny, wyd. internetowe, uzup.: Hanna Adamkowska i Anna Nastulanka, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego, Warszawa 2017 [w przygotowaniu]