Autorzy

JASIEŃSKI Bruno
(ur. 17 lipca 1901 Klimontów koło Sandomierza, Polska
- zm. 17 września 1938, Moskwa, ZSRR)
Pisarz. Był synem Jakuba i Marii Zysmanów. Na chrzcie w kościele katolickim otrzymał imiona Wiktor Bruno i jednocześnie, tak jak dwoje pozostałych dzieci, nazwisko kuzyna matki - Jasieński. Zmiana została przeprowadzona notarialnie. Ojciec był lekarzem. Słynął z tego, że swój zawód traktował, wzorem pozytywistów, jako społeczne posłannictwo. Najczęściej zajmował się najuboższymi, zawsze bezinteresownie. W Klimontowie założył bank i szkołę realną. Jedna z ulic Klimontowa nosi obecnie jego imię. Bruno Jasieński uczył się w Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie, a kiedy wskutek wybuchu I wojny światowej ojciec powołany został do wojska rosyjskiego i cała rodzina wyjechała do Moskwy, to Jasieński tam kończył naukę z zakresu gimnazjum i zdał egzamin maturalny w polskiej szkole Centralnego Komitetu Obywatelskiego. W połowie 1918 rodzina wróciła do Klimontowa, a w listopadzie tego roku Jasieński zapisał się na Uniwersytet Jagielloński i zamierzał studiować filologię polską, filozofię i prawo. Ze Stanisławem Młodożeńcem i Tytusem Czyżewskim założył klub futurystów polskich "Katarynka". Stali się oni czołowymi przedstawicielami futuryzmu w Polsce. W 1921 roku ukazał się pierwszy tom wierszy Jasieńskiego "But w butonierce" i współredagowana z Młodożeńcem jednodniówka futurystyczna "Nuż w bżuhu". Jasiński brał udział w skandalizujących (obliczanych na prowokację) publicznych występach, ubierał się ekstrawagancko - nosił jaskrawoczerwony szal, laskę zakończoną gałką z kości słoniowej i złoty monokl w oku. Jednocześnie w rodzinnym Klimontowie organizował dla chłopów teatr amatorski, reżyserował między innymi "Wesele" i "Sędziów" Wyspiańskiego, "Ich czworo" Zapolskiej. Z zachowanych świadectw o inscenizacji "Wesela" wynika, że Jasieński wprowadził i sam grał nową rolę - Widmo Głodu, które wygłaszało monolog przed I aktem, a w akcie II jako symboliczna postać Rewolucji ukazując się Poecie, cytowało słowa z "Manifestu Komunistycznego" Marksa i Engelsa: "Widmo krąży po Europie, widmo komunizmu". Kiedy w 1922 roku Jasieński ogłosił "Pieśń o głodzie" - gwałtowny protest przeciw krzywdzie i nędzy robotników i chłopów - nie było wątpliwości, że porzucił futurystyczną ekstrawagancję i stał się poetą rewolucji społecznej. Rok później bardzo silnie przeżył w Krakowie robotnicze powstanie i pod jego wpływem związał się z polskimi komunistami. Jego powieść "Nogi Izoldy Morgan" (1923) to już proza rewolucyjna. W wierszu z tomu "Ziemia na lewo", wydanym w roku 1924 wspólnie z Anatolem Sternem, pisał: "my, byli futuryści" i "nienawidzimy burżuja". Przekładał na język polski poezję Włodzimierza Majakowskiego, Siergieja Jesienina. W 1923 wyjechał z żoną, Karą Arem, do Lwowa. Tam wydawał własny miesięcznik "Winnica" poświęcony kobiecie, prowadził dział teatralny w "Gazecie Lwowskiej", był redaktorem działu literackiego "Trybuny Robotniczej"- legalnego dziennika komunistycznego we Lwowie, współpracował z "Nową Kulturą". Ogłaszał wiersze antyklerykalne i antywojenne, ale jego pamflety polityczne konfiskowała cenzura, a za wyrażane poglądy był nieustannie atakowany przez oficjalną opinię literacką. Podczas własnych wieczorów poetyckich i przy okazji innych publicznych wystąpień stawał się wielokrotnie ofiarą napaści bojówek polskiej młodzieży narodowo-demokratycznej. Z tych powodów, a także po zlikwidowaniu "Trybuny Robotniczej", wyjechał w 1925 do Paryża. Nawiązał współpracę z komunistycznymi pisarzami francuskimi skupionymi wokół "L'Humanité" i Komunistyczną Partią Francji, której członkiem został wkrótce. Z jej polecenia działał w polskich emigracyjnych ośrodkach robotniczych. Wydał poemat "Słowo o Jakubie Szeli" (1926), utworzył i prowadził w Paryżu polską, amatorską Nową Scenę Robotniczą (1927). Dla niej napisał "Rzecz gromadzką" (1928), sztukę o chłopskim głodzie, będącą przetworzeniem wybranych wątków ze "Słowa o Jakubie Szeli". Przedstawienia robotniczego teatru stawały się komunistycznymi wiecami. W tym samym roku, od połowy września do połowy listopada, drukował w odcinkach na łamach "L'Humanité" powieść "Palę Paryż". Jej radykalna, antyburżuazyjna wymowa, obraz unicestwienia mieszczańskiego Paryża, przyniosła autorowi europejski rozgłos i spowodowała wysiedlenie Jasieńskiego z Francji. Zatrzymał się we Frankfurcie nad Menem i gdy tylko, w wyniku interwencji francuskich pisarzy, a także protestu Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, zakaz cofnięto, to Jasieński nielegalnie, bez wizy, wrócił do Paryża. Ale kiedy w kwietniu 1929 w robotniczym teatrze przygotował rewolucyjną groteskę "Radio-Październik" Majakowskiego, Osipa Brika i Nikołaja Asiejewa został aresztowany i pod konwojem deportowany do Belgii. Pojechał do ZSRR, zamieszkał w Moskwie, zaczął bardzo aktywne życie. Wstąpił między innymi do Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików), kierował działem literackim "Trybuny Radzieckiej", przyjął obywatelstwo rosyjskie, wiele podróżował po radzieckich republikach, podjął twórczość literacką w języku rosyjskim, redagował "Międzynarodową Literaturę" i "Kulturę Mas", ale z tego wydawnictwa szybko musiał odejść na skutek krytyki ze strony polskich ugrupowań w ZSRR, które zarzucały mu elitaryzm, lekceważenie polskiego środowiska i nie zgadzały się z jego poglądami na tworzenie polskiej kultury proletariackiej - konflikt ten będzie się z latami pogłębiać. Jego aktywność pisarska, społecznikowska, partyjna i pozycja polityczna były zaskakująco silne. W 1931 napisał sztukę "Bal manekinów", w 1932 powieść o budowie socjalistycznej rzeczywistości w Tadżykistanie "Człowiek zmienia skórę", rok później został członkiem Zarządu Związku Pisarzy Radzieckich. W 1934 rozpoczął pracę nad powieścią "Zmowa obojętnych", lecz okoliczności polityczne nie pozwoliły jej dokończyć. W kwietniu 1937 odebrano mu wszystkie zaszczyty i przywileje, usunięto z partii, anulowano mandat delegata do Rady Najwyższej Tadżykistanu. Został oskarżony o utrzymywanie związków z trockistą Leopoldem Awerbachem i uznanym za szpiega współpracującego z Tomaszem Dąbalem, oraz o "zbieranie materiałów szpiegowskich niezbędnych dla peowiackiej organizacji". Jasieński rozpaczliwie się bronił. Z więzienia pisał listy do Stalina. Zaprzeczał oskarżeniom, to znów składał samokrytykę, bezsilny, lekceważony, zadręczony psychicznie i fizycznie okrucieństwem przesłuchań, został, jako wróg ludu, przez Kolegium Wojskowego Sądu Najwyższego ZSRR skazany 17 września 1938 na śmierć przez rozstrzelanie. Wyrok wykonano tego samego dnia. Pochowano go w Butowie pod Moskwą, w zbiorowym miejscu spoczynku ofiar stalinowskiego terroru. Do roku 1993 podawano w biogramach Jasieńskiego inną wersję śmierci pisarza - pisano, że zmarł na tyfus w drodze do łagrów, gdzieś pod Władywostokiem. Na podstawie dokumentów z archiwum NKWD w Moskwie Piotr Mitzner ustalił przebieg ostatnich miesięcy życia Jasieńskiego, fakty związane z jego śmiercią i miejscem pogrzebania. ( Patrz: "Bruno Jasieński. Śmierć futurysty", "Karta" nr 11/1993.)
W roku 1956 Bruno Jasieński został zrehabilitowany. Nad wydaniem jego dzieł pracowała druga żona pisarza, rosyjska dziennikarka, Anna Bierzin.