Arnold Schonberg
Ur. 13 IX 1874, Wiedeń. Zm. 16 VII 1951, Los Angeles.
Arnold Schonberg to jedna z najwybitniejszych postaci w muzyce XX w. Zarówno w dziedzinie teorii, jak i praktyki muzycznej był niemal zupełnym samoukiem - pewnych wskazówek z dziedziny kontrapunktu udzielił mu jedynie zaprzyjaźniony muzyk, Aleksander Zemlinsky. W 1899 komponuje Schonberg sekstet na orkiestrę smyczkową "Verklarte Nacht", a niedługo potem rozpoczyna pracę nad potężną kantatą "Gurre-Lieder". Stopniowo styl jego twórczości zmienia się, przechodząc od inspirowanego wpływami Wagnera neoromantyzmu do swoiście pojmowanego ekspresjonizmu; powstaje 21 melodramów "Pierrot lunaire" ("Księżycowy Pierrot") oraz pierwsze, niezbyt zresztą udane opery - "Erwartung" ("Oczekiwanie") i "Die gluckliche Hand" ("Szczęśliwa ręka"). Stopniowo też wyzwala się kompozytor całkowicie z kręgów tonalności i z ram tradycyjnego systemu dur-moll, po to, aby - swoisty paradoks - stworzyć z czasem własny system, oparty na technice dwunastotonowej i na zasadzie serii będącej podstawą rozwoju utworu; system ten, ściśle stosowany, narzuca kompozytorowi daleko bardziej rygorystyczne ograniczenia niż tradycyjna tonalność. System swój realizował Schonberg w większości dzieł, poczynając od 1923; głosił go też jako teoretyk i pedagog, zyskując bardzo wielu przeciwników, ale także grono oddanych wielbicieli i zapalonych uczniów, do których zaliczali się w pierwszym rzędzie Anton Webern, Alban Berg, Egon Wellesz i Rene Leibowitz. W 1924 obchodzono w Wiedniu bardzo uroczyście 50-lecie urodzin Schonberga, niedługo potem Berlin ofiarował mu tytuł profesora Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych. Po dojściu Hitlera do władzy Schonberg musiał ustąpić z tego stanowiska; wyemigrował z Niemiec, a następnie i z Europy, przyjmując z czasem obywatelstwo Stanów Zjednoczonych. Osiadł na stałe w Kalifornii, tam też zmarł, nie doczekawszy wykonania szeregu swoich najwybitniejszych kompozycji.
Arnold Schonberg przeszedł do historii przede wszystkim jako twórca dodekafonii i techniki serialnej. Reprezentowany przez niego kierunek, który jeszcze w latach czterdziestych wielu poważnym muzykom wydawał się ,,ślepą uliczką", a w każdym razie zamkniętym już epizodem w dziejach muzyki, w latach pięćdziesiątych począł rozwijać się coraz intensywniej, przynosząc też dalsze jeszcze konsekwencje: punktualizm, muzykę elektronową i konkretną. Twórczość Schonberga nie jest wolna od wewnętrznych sprzeczności; realizując bowiem swój system, oparty z pozoru jedynie na chłodnej intelektualnej kalkulacji i wyrozumowanej logice, pozostał on z natury twórcą głęboko emocjonalnym - i cała jego artystyczna droga, zwłaszcza od 1932, jest w pewnym sensie walką z narzuconymi sobie samemu ramami; jest usiłowaniem pogodzenia dodekafonicznych zasad organizacji materiału dźwiękowego z chęcią osiągnięcia najbardziej intensywnych ekspresji. Dążenie to udało się Schonbergowi zrealizować pod koniec życia - zwłaszcza w takich utworach, jak "A Survivor from Warsaw" ("Ocalały z Warszawy") czy wstrząsający "Moderner Psalm" ("Psalm współczesny"), a także w nie ukończonej operze "Mojżesz i Aron".
Źródło: Przewodnik Operowy Józef Kański, PWM 1997
