Józef Bielawski
BIELAWSKI Józef (1739 - 1809 Warszawa). Wg J.U. Niemcewicza był nieślubnym synem hetmana Michała Józefa Massalskiego i nieznanej z nazwiska Żydówki. W 1764 był fligeladiutantem buławy wielkiej W. Ks. Litewskiego, później generałem-adiutantem. Na życzenie króla Stanisława Augusta napisał komedię "Natręci", którą wystawiono w Warszawie 19 XI 1765. Data tego przedstawienia, danego przez pierwszy pol. zespół zawodowy, uznana jest za początek działalności T. Narodowego. B. zajmował się (wraz z A.K. Czartoryskim) przygotowaniem aktorów do wystąpienia w "Natrętach"; do stycznia 1766 pełnił oficjalnie funkcję reżysera i dyr. zespołu. Usunięty został z powodu "chimerycznego" charakteru i nieudolności organizacyjnej oraz publicznego skandalu, jakim stało się uwiedzenie aktorki W. Leszczyńskiej (mąż wytoczył mu proces). Mimo wielu zabiegów i odwołań do króla nie udało mu się straconej pozycji odzyskać. Przyjęto jedynie do wystawienia jego nową komedię "Dziwak" i pozwolono mu ją reżyserować. Od premiery "Dziwaka" (19 VIII 1766) urywają się związki B. z teatrem. W 1768 i 1781-87 przebywał w Paryżu. W 1796 bawił przy królu w Grodnie. Zmarł ,,wśród okropnej nędzy". Do końca życia szczycił się autorstwem "Natrętów", przypisując sobie niemal całą zasługę utworzenia pol. sceny. ,,Z natchnienia Króla Imci odważyłem się pierwszy - pisał w 1766 do króla - otworzyć teatrum polskie komedią pióra mego". ,,Ja, któremu zostawiona była chwała - pisał w przedmowie do poematu "Spustoszenie Polski przez Moskali" (1781) - otworzyć z chlubą dla narodu polskie teatrum". Oprócz komedii pisał panegiryki i wiersze okolicznościowe. Zarozumiały i kłótliwy, był często przedmiotem drwin w środowisku lit. Warszawy.
Bibl.: Bernacki: Teatr; Klimowicz: Początki t. stanisławowskiego; Nowy Korbut IV; PSB II (Red.); Teatr Narodowy 1765-94.
Źródło: Słownik Biograficzny Teatru Polskiego 1765-1965, PWN Warszawa 1973
