Osoby

JAREMA Władysław (24 grudnia 1896 Lwów – 28 marca 1976 Kraków),

aktor, reżyser, dyrektor teatru.

Był synem Józefa Jaremy adwokata, i Stefanii ze Śmigielskich, bratem Marii Jeremy i Józefa Jeremy, mężem Zofii z Leśniewskich, reżyserki i dyrektor teatru.

Ukończył gimnazjum filologiczne we Lwowie. W 1914–17 walczył w Legionach Polskich. Po wojnie ukończył szkołę dramatyczną we Lwowie. Brał udział w kampanii 1920.

W sezonie 1920/21 i 1921/22 występował w Teatrze Miejskim w Łodzi, w sezonach 1922/23 i 1923/24 w zespole Henryka Czarneckiego w Sosnowcu, 1924/25 (w okresie wspólnej dyrekcji) na scenach teatrów w Sosnowcu i Katowicach; tu także reżyserował, a pod koniec sezonu kierował wspólnie z Kazimierzem Opalińskim zrzeszeniem aktorskim w Sosnowcu. W kwietniu i czerwcu 1924 występował gościnnie w Wilnie; grał wtedy m.in. Ziemskiego (Drugi mąż), Guidottiego (Nauczycielka), Sebastiana (Frasquita), Iwa (Katia tancerka). W sezonie 1925/26 należał do zespołu Teatru Miejskiego w Płocku i grał m.in. Przełęckiego (Uciekła mi przepióreczka). W lecie 1927 brał udział w występach objazdowych (Świt, dzień i noc), m.in. w Płocku i Kaliszu. W 1928 wyjechał do Paryża, gdzie pracował jako robotnik i równocześnie uczył się aktorstwa w teatrze Vieux Colombier. Po powrocie z Francji (październik 1932), wystawił (według własnej relacji) w lipcu 1933 w teatrze przy ul. Karowej w Warszawie – Bitwę nad Marną (widowisko zakupione przez Ministerstwo Spraw Wojskowych). Ze względu na chorobę serca wycofał się z pracy artystycznej.

Od grudnia 1935 pracował jako urzędnik w Wojskowym Instytucie Naukowo-Oświatowym (Wydział Propagandy). W 1937–39 współpracował z teatrem artystów Cricot, prowadzonym przez jego brata Józefa w Krakowie i Warszawie. Zagrał m.in. tytułową rolę w Mistrzu Pathelin. W 1939 brał udział jako konferansjer w warszawskiej szopce politycznej wystawionej w kawiarni Instytutu Propagandy Sztuki.

Wybuch II wojny światowej zastał go na wsi nad Bugiem. Potem przebywał w Białymstoku, gdzie oglądał występy rosyjskiego teatru Siergieja Obrazcowa, co stało się, jak sam wspominał, inspiracją do założenia w grudniu tego roku Państwowego Polskiego Teatru Kukiełek w Grodnie, którego był dyrektorem i kierownikiem artystyczny, do sierpnia 1941. Teatr ten dysponował autobusem i dawał występy gościnne, na początku 1940 grał w Stołpcach, w sezonie 1940/41 w Nowogródku i w Mińsku. Pierwszą premierą (luty 1940) była rewia lalkowa Cyrk Tarabumba.

Kolejne lata wojny Jarema spędził w Krakowie i Warszawie, pracując jako szewc. Po powstaniu warszawskim został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Stutthofie, nast. w Alt Vorwerk, skąd uciekł w październiku 1944.

Na początku 1945 założył (wraz z żoną) w Krakowie Teatr Lalki i Aktora Groteska (otwarcie premierą Cyrku Tarabumba 9 czerwca tego roku). Po wystawieniu kolejnych dwóch premier Szewc Dratewka i La serva padrona, Jarema został 10 października 1945 odwołany ze stanowiska dyrektora teatru. W 1946–47 przebywał przez kilka miesięcy w Paryżu. Ponownie został dyrektorem Groteski w sezonie 1948/49, potem przekazał dyrekcję żonie, pracując do 30 września 1965 jako reżyser. W sezonie 1950/51 przez trzy miesiące (listopad–styczeń) był dyrektorem Teatru Lalka (poprzednio pn. Niebieskie Migdały) w Warszawie. Reżyserował m.in. Cudowną lampę Aladyna, Konika garbuska, Nowe szaty króla, Igraszki z diabłem, Gdyby Adam był Polakiem i Noc cudów, Orfeusz w piekle, Dzikie łabędzie. Potem ze względu na zły stan zdrowia wycofał się z pracy.

Był pionierem nowoczesnego teatru lalek w Polsce, traktowanego jako pełnoprawny dział sztuki teatralnej, o dużych ambicjach artystycznych, przeznaczony nie tylko dla widowni dziecięcej. W prowadzonym przez niego teatrze aktor (występujący w masce) był partnerem lalki.

Teatr maski nazwał Jarema „…nową, współczesną, niewiele mającą wspólnego z maską w znaczeniu antyku czy okresów późniejszych, naszą, wyłącznie polską formą teatru maski”. Reżyserował także gościnnie w teatrach lalkowych w Łodzi, Toruniu, Poznaniu, Będzinie, Gdańsku, Bielsku-Białej.

Był nauczycielem i wychowawcą wielu artystów i reżyserów teatrów lalkowych. W 1954–64 był profesorem i dziekanem wydziału lalkarskiego krakowskiej PWST; od 1972 współpracował z wydziałem lalkarskim tejże szkoły we Wrocławiu. Przez wiele lat przewodniczył państwowej komisji egzaminacyjnej dla kandydatów na aktorów scen lalkowych. Jako emeryt współpracował z amatorskimi teatrami lalkowymi.

Bibliografia

Almanach 1975/76; Kaszyński: Teatralia; Konarska-Pabiniak: Repertuar; J. Lau: Teatr artystów Cricot, Kraków 1967; Marczak Oborski: Teatr 1918–39; Nawrat: Repertuar; Sempoliński: Wielcy artyści; Żywot: Dwadzieścia sezonów; Groteska 1945–65 (tu wypowiedź W.J.); Pam. Teatr. 1987 z. 1–2 s. 108, 109; Scena 1976 nr 1 (H. Jurkowski); Teatr 1976 nr 18 (H. Ryl); Programy, IS PAN; Akta (tu fot.), ZASP; Dokumenty, MTWarszawa (sygn. D. 394 III).

Ikonografia

A. Stopka: Portret – „Groteskowy” dyrektor, karyk., rys., repr. Życie Lit. 1958 nr 44; E. Głowacki: Karyk., rys., tusz – MTWarszawa; A. Stopka: Karyk., rys. – MTWarszawa.

Filmografia

1969 – Struktura kryształu (f.).

Źródło: Słownik biograficzny teatru polskiego 1900–1980, t. II, PWN, Warszawa 1994. Zachowano konwencję bibliograficzną i część skrótów stosowanych w źródłowej publikacji.