Hugo Hofmannsthal von
Austriacki poeta, dramaturg, prozaik, eseista.
Pochodził ze starej wiedeńskiej rodziny bankierskiej o żydowsko-hiszpańskich korzeniach. Mając szesnaście lat opublikował swoje pierwsze wiersze, w których osiągnął zdumiewające mistrzostwo języka. Są „niezwykle wyrafinowane formalnie, nacechowane przejmującą symboliką. Ich dominującym motywem jest mistyka śmierci i przemijania” (Jacek Stanisław Buras). Podobne cechy można znaleźć we wczesnych dramatach Hofmannsthala – Wczoraj (1881), Śmierć Tycjana (1892), Głupiec i śmierć (1893). W 1892 rozpoczął studia prawnicze na wiedeńskim uniwersytecie, ale porzucił je na rzecz romanistyki. Te studia zakończył w 1898 doktoratem. Następnie całkowicie poświęcił się pisarstwu.
Skrajny estetyzm, skupianie się wyłącznie na ostatecznych problemach ludzkiej egzystencji przerwał w 1902. Zmianie tej dał wyraz w Liście, który jest fikcyjną epistołą Filipa Lorda Chandosa do Lorda Franciszka Bacona. Od tego czasu znajdował inspirację w tradycji, w przeszłości ludowego teatru austriackiego, w antyku, teatrze barokowym. Stał się reinterpretatorem znanych tematów, wątków, tekstów, trafnie łączącym opowiadaną historię ze współczesną ekspresją i psychologią. Dla teatru napisał między innymi dramaty: Elektra (1903), Edyp i sfinks, Wenecja ocalona (1905), Król Edyp (1906), moralitet Każdy (Jedermann, 1911), Trudny (1921), Das Salzburger grosse Welttheater (1923), Der Turm (1925) na motywach Życia snem Calderona.
Ogromnie ważnym dla Hofmannsthala i jego twórczości było spotkanie w 1903 roku, i wynikła z niego przyjaźń, z reżyserem Maxem Reinhardtem. Opracowując dla niego swoją wersję Króla Edypa uczestniczył w realizacji idei Reinhardta o stworzeniu „sceny dla wielkiej sztuki o monumentalnym działaniu”. Premiera w roku 1910 stała się początkiem ich historycznej współpracy; rok później był Jedermann, będący opracowaniem piętnastowiecznego moralitetu angielskiego Everyman. A Morality, którym Hofmannsthal zajął się specjalnie dla teatru Reinhardta i, jak mówił, było to „odnowienie starej sztuki o śmierci bogatego człowieka”. Sukces Jedermanna w reżyserii Reinhardta, z najlepszymi aktorami tamtego czasu, miał wymiar światowy.
Przez Reinhardta Hofmannsthal poznał kompozytora Richarda Straussa, z którym rozpoczął niezwykle twórczą i istotną dla obu artystów, trwającą dwadzieścia dziewięć lat, współpracę. Dla niego Hofmannsthal przerobił tekst Elektry na libretto operowe (1906). Porozumienie między pisarzem a kompozytorem stało się idealne, Strauss podkreślał „niezwykłą muzyczność tekstów” Hofmannsthala, a współdziałanie muzyki ze słowem i innymi elementami tragedii dało wybitne dzieło operowe. Ta praca przyniosła Hofmannsthalowi międzynarodową sławę. Ich największym osiągnięciem była opera Die Frau ohne Schatten z 1919 (Kobieta bez cienia), a wszystkie prace, łącznie z realistycznymi komediami obyczajowymi (między innymi Kawaler srebrnej róży, Arabella), odnowiły niemiecki teatr operowy po epoce Wagnera. Po teksty Hofmannsthala sięgali też inni kompozytorzy - Egon Wellesz, Frank Martin, Rudolf Prohaska.
Podczas I wojny światowej Hofmannsthal napisał kilka esejów politycznych, w których dobitnie dawał wyraz zaniepokojeniu narastającym w Europie antysemityzmem. Po upadku monarchii austro-węgierskiej bardzo aktywnie zabiegał o utrzymanie i odnowę niemieckiej i austriackiej kultury. W 1920 wydał zbiór utworów autorów piszących w języka staroniemieckim.
Po śmierci Hofmannsthala opublikowano w 1933 jego tragedię z 1899 Kopalnia faluńska, napisaną na motywach opowiadania E.T.A. Hoffmanna, w której „autor broni prawa artysty do samotności, indywidualizmu i swobody” (Buras).
Dramatopisarz Hugo von Hofmannsthal, kompozytor Richard Strauss, reżyser teatralny Max Reinhardt, dyrygent Franz Schalk, scenograf Alfred Roller utworzyli w 1920 radę artystyczną, która zaprojektowała i określiła cele teatralno-operowego Festiwalu Salzburskiego. Dla pierwszego Hofmannsthal sformułował hasło: „miasto jako scena” i pewnie dlatego na placu przed salzburską katedrą, 22 sierpnia 1920 Festiwal otworzyła premiera Jedermana Hofmannsthala w inscenizacji Reinhardta. Architektura katedry stworzyła przedstawieniu nadzwyczajne, wymowne tło. Jak pisze Małgorzata Leyko „reżyser samym wyborem miejsca sprawił, że oddziaływanie przedstawienia było znacznie potężniejsze”. Tak dzieje się do dziś – co roku słynny Festiwal w Salzburgu otwiera grany na tym samym placu Jedermann. W 1920, gdy powstawała idea Festiwalu, Hofmannsthal w przesłaniu do mieszkańców Europy napisał: „Salzburg chce służyć intelektualnemu dziedzictwu świata. Wiara w Europę jest podstawą naszego intelektualnego istnienia”.
