Autorzy

BABEL Izaak Emmanuiłowicz (ros. Исаак Эммануилович Бабель)

Prozaik i dramaturg rosyjski, autor opowiadań, dramatów i dziennika.

Przyszedł na świat w rodzinie żydowskiego kupca na odesskiej Mołdawance. Odessa była w tym czasie barwnym, a nawet egzotycznym miastem, zamieszkałym przez Rosjan, Ukraińców, Greków, Żydów i Niemców, przez marynarzy i komiwojażerów. Cały ten malowniczy świat opisał Babel po latach w Opowiadaniach odeskich. Mimo kilku pogromów żydowskich, w których rodzina uniknęła śmierci, dzieciństwo pisarza było dostatnie i szczęśliwe. Miał prywatnych nauczycieli, którzy uczyli go gry na skrzypcach, hebrajskiego i Tory. Potem uczęszczał do gimnazjum handlowego, miał bowiem, tak jak ojciec, zostać kupcem. Decydujący wpływ na jego losy wywarł nauczyciel francuskiego, któremu Babel zawdzięczał dobrą znajomość literatury francuskiej i zachętę do pisania.

W 1911 roku Babel wyjechał do Kijowa, aby studiować w Wyższej Szkole Handlowej. W 1915 przeniósł się do Petersburga i postanowił zarobkować piórem, ale redaktorzy pism literackich odrzucali jego pierwsze rękopisy. Na talencie Babla poznał się jednak Maksym Gorki i w 1916 roku opublikował dwa opowiadania w redagowanym przez siebie czasopiśmie „Letopis”. Aby się utrzymać Babel pracował później jako tłumacz w Czeka (Ogólnorosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem), w Ludowym Komisariacie Oświaty, w ekspedycjach żywnościowych, w odeskim gubernialnym komitecie partyjnym, jako reporter gazet w Petersburgu i Tyflisie.

W 1920 roku zaciągnął się do I Armii Konnej i wziął udział w kampanii polskiej. Po demobilizacji pracował w drukarni, potem został reporterem gazetowym. W 1924 roku opublikował kilka opowiadań w czasopiśmie „Lef”, którego redaktorem był Włodzimierz Majakowski. Owocem doświadczeń wojennych Babla był Dziennik 1920 i cykl opowiadań Armia Konna, których publikacja w 1926 roku stała się książkowym debiutem Babla i od razu zyskała sławę arcydzieła literatury. W Armii Konnej pokazał codzienny byt żołnierzy i okrucieństwo wojny. W opowiadaniach nie ma wielkich scen batalistycznych ani bohaterów wojennych, tak jak nie ma wielkiej polityki. Obraz rewolucji jest jednak wyidealizowany, w duchu panującego determinizmu historycznego.

Drugim, obok wojny i rewolucji, kręgiem tematycznym utworów Babla jest Odessa i folklor żydowskich przedmieść. W latach dwudziestych powstał cykl Opowiadań odeskich, a w 1928 roku – dramat Zmierzch. Utwory Babla pokazują specyficzną obyczajowość odeską, oddają klimat zawadiactwa i małomiejskiego szyku; pisarz pokazuje Odessę z perspektywy działalności lokalnych gangów. Jego ulubionym bohaterem, który pojawia się w opowiadaniach, Zmierzchu i – jako tytułowy bohater – w scenariuszu filmowym, jest Benia Krzyk, złodziej i szef gangu.

W 1935 roku Babel napisał swój drugi dramat, Maria, w którym próbował dostosować się do nowych wymogów politycznych, co niekorzystnie wpłynęło na wartość utworu. Babel źle znosił ograniczenia wolności twórczej, chciał być bezstronnym świadkiem. Nie ukończył powieści Wielka Krynica, poświęconej kolektywizacji wsi; jej fragmenty zostały opublikowane pośmiertnie. Babla cechowała pasja reporterska, zawsze chciał być w centrum wydarzeń, czym prawdopodobnie przypieczętował swój los.

W latach trzydziestych publikował coraz mniej, zarabiał na życie poprawiając scenariusze filmowe. Czując zbliżające się zagrożenie, wysłał za granicę matkę, siostrę i żonę, Antoninę Nikołajewną. W 1935 był w Paryżu, mógł zostać na Zachodzie, ale wrócił do Związku Radzieckiego, bo chciał być świadkiem zachodzących wydarzeń. Interweniował w sprawie oskarżonych znajomych; w końcu, w 1939 roku, sam został aresztowany i oskarżony o spisek trockistowski, szpiegostwo na rzecz Francji i Austrii oraz przygotowywanie zamachu na Stalina i Woroszyłowa. W śledztwie załamał się i zaczął obciążać niewinnych ludzi; ostatecznie odwołał te zeznania. Został skazany na śmierć; wyrok wykonano 27 stycznia 1940 roku. Ciało zostało złożone do zbiorowego grobu na terenie dawnego Dońskiego Monasteru w centrum Moskwy. Żonę powiadomiono dopiero w 1954 roku, podając sfałszowaną datę zgonu.

Babel został zrehabilitowany w 1956 roku. Trzy lata później wydano w Związku Radzieckim zbiór jego opowiadań. Pierwszy polski przekład ukazał się już w 1927 w zbiorze nowel pisarzy radzieckich.

Badacze doszukują się źródeł twórczości Babla we francuskim realizmie psychologicznym i naturalizmie (Flaubert, Maupassant), a także w ekspresjonizmie. Styl narracji Babla cechuje zwięzłość. Dążąc do selekcji materiału, osiągnął maksymalną koncentrację środków wyrazu. Rzeczowość narracji kontrastuje z okrucieństwem ukazanych faktów, Babel nie unikał bowiem spraw drastycznych, nie krył brutalności, pokazywał miłość w aspekcie cielesnym, a ciało – w aspekcie fizjologicznym. Stronił natomiast od rozważań psychologicznych i historiozoficznych. Narratorzy prozy Babla nie wyrażają sądów ani ocen; język bohaterów zbliżony jest do mowy potocznej, stylizowany na żargon żołnierski, dziennikarski, język dekretów bądź język Talmudu.

Bibliografia

• Izaak Babel Zmierzch, przeł. Jerzy Pomianowski, „Dialog” 1960 nr 9;
  Benia Krzyk, przeł. Jerzy Pomianowski, „Dialog” 1966 nr 10;
  Maria, przeł. Jerzy Pomianowski, „Dialog” 1966 nr 12;
  Dziennik 1920, przeł. i wstęp Jerzy Pomianowski, Czytelnik, Warszawa 1990;
  Portret własny, przeł. i wstęp Jerzy Pomianowski, Pomorze, Bydgoszcz 1994;
  Utwory zebrane, przeł. Jerzy Pomianowski, Muza, Warszawa 2012 [Zmierzch, Maria];
• Alicja Wołodźko, Izaak Babel. Portret na tle Łubianki, „Res Publica Nowa” 1994 nr 12;
• Gustaw Herling-Grudziński, Izaak Babel, [w:] Upiory rewolucji, Uniwersytet Marii Skłodowskiej-Curie, Lublin 1999;
• Jerzy Pomianowski, Żyd z Odessy, [w:] Dziennik, Opowiadania. Zmierzch (posłowie), Świat Książki, Warszawa 2000;
• Czesław Andruszko, Izaak Babel na scenach polskich, Uniwersytet im. Mickiewicza, Poznań 2005.