Melchior Wańkowicz
WAŃKOWICZ Melchior
(ur. 10 stycznia 1892, Kałużyce na Mińszczyźnie, wtedy Polska, dziś Białoruś
- zm. 10 września 1974, Warszawa, Polska)
Pisarz, dziennikarz, reportażysta i publicysta. Pochodził z rodziny ziemiańskiej herbu Lis. Jego ojciec był powstańcem z 1863 roku. W wieku trzech lat został osierocony przez rodziców. Wychowywała go babka w Nowotrzebach pod Kownem. Po rewolucji w Rosji majątki Wańkowiczów znalazły się za wschodnią granicą Rzeczypospolitej. Czasy te były dla pisarza natchnieniem do napisania w 1934 roku "Szczenięcych lat" - opowieści o dzieciństwie i ziemiańskich tradycjach. Studiował na Wydziale Praw Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednocześnie uczył się w krakowskiej Szkole Nauk Politycznych. Studia prawnicze skończył ostatecznie w 1922 roku na Uniwersytecie Warszawskim. W szkole średniej działał we władzach Petu - trójzaborowej organizacji młodzieżowej, zaś na studiach był członkiem konspiracyjnego Związku Młodzieży Polskiej - "Zetu". Działał w Związku Strzeleckim. Walczył na frontach I wojny światowej. W 1917 roku wstąpił do tworzącego się w Rosji Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Po opuszczeniu Rosji pracował jako dziennikarz. Był też naczelnikiem w Wydziale Prasowym Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a w roku 1926 założył Towarzystwo Wydawnicze "Rój", osiągając niezależność materialną.
Pierwszą książką Wańkowicza były "Strzępy epopei" z przedmową Wacława Sieroszewskiego, który przepowiedział Wańkowiczowi pisarską karierę. Popularność zawdzięczał jednak nie twórczości literackiej, ale sloganowi reklamowemu swego autorstwa: "Cukier krzepi". W branży reklamowej zabłysnął także pół wieku później, zwyciężając w konkursie na hasło reklamowe LOTu: "LOT-em bliżej". Przed II wojną światową napisał jeszcze dwie książki, które odniosły sukces. "Na tropach Smętka" - reportaż z Prus Wschodnich, za który ścigany był przez hitlerowców oraz "Sztafetę" - obrazującą tworzenie Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Po napaści hitlerowskich Niemiec na Polskę w 1939 roku trafił do Rumunii, gdzie powstały jego najgłośniejsze dzieła o Wrześniu `39 - "Hubalczycy" i "Westerplatte". W latach 1943-1946 był korespondentem wojennym Armii Polskiej na Wschodzie i 2 Korpusu Polskiego. Relacjonował walki polskich żołnierzy we Włoszech, co zaowocowało powstaniem monografii "Bitwa o Monte Cassino".
W roku 1949 Wańkowicz osiadł w USA. Tam powstały "Tworzywo", "Droga do Urzędowa" i autobiograficzne "Ziele na kraterze". Do Warszawy powrócił w 1958 roku. W 1964 był jednym z sygnatariuszy listu trzydziestu czterech naukowców i pisarzy, wystosowanego do władz komunistycznych w proteście przeciw restrykcyjnej polityce kulturalnej. W efekcie spotkały go represje: zabroniono publikowania jego tekstów, a sam pisarz trafił do aresztu, pod zarzutem wysyłania za granicę fałszywych informacji oczerniających Polskę Ludową, ogłaszanych między innymi na antenie Radia Wolna Europa. Po procesie skazano go na trzy lata więzienia, kary jednak nie wykonano, a w 1990 roku Sąd Najwyższy uchylił wyrok i pośmiertnie uniewinnił Wańkowicza Wańkowicz to niekwestionowany mistrz reportażu, jedna z największych indywidualności polskiej literatury XX wieku.
