Emmerich Kálmán
Ur. 24 X 1882, Siófok nad Balatonem. Zm. 30 X 1953, Paryż.
Najwybitniejszy, obok Lehara, twórca postklasycznej operetki wiedeńskiej, kształcił się w Budapeszcie (studiował kompozycję i teorię muzyki oraz prawo), tam pisał pierwsze krytyki muzyczne, pierwsze utwory symfoniczne ("Saturnalia", wykonane przez Filharmonię Budapeszteńską w 1904), pierwsze piosenki kabaretowe (pod pseudonimem Koloman Imrey) i pierwszą komedię muzyczną ("Dziedzic Pereszleny"; 1906), tam też otrzymał za swe kompozycje nagrodę miasta Budapesztu (1907), która umożliwiła mu przeniesienie się... do Wiednia.
Napisaną jeszcze w Budapeszcie pierwszą operetkę "Tatarjaras" ("Klęska Tatarów") wystawił w Wiedniu w niemieckiej wersji pod tytułem "Herbstmanover" ("Manewry jesienne"; 1909), a szybki sukces tego dzieła w całej Europie, a nawet w USA, zadecydował o tym, że Kalman całkowicie poświęcił się operetce. Pisał wiele, 1-2 utwory rocznie, na ogół z powodzeniem, lecz dopiero sukces "Księiniczki czardasza" ("Die Csardasfurstin", 1915) zapewnił mu miejsce - tuż obok Lehara - w panteonie kompozytorów operetkowych XX w.
Do 1938 Kalman mieszkał w Wiedniu. Odbywał tournees koncertowe, w 1934 otrzymał francuską Legię Honorową i wybudował sobie pałacyk w Wiedniu, gdzie zamierzał pozostać do końca życia. "Anschluss" Austrii w 1938 zmusił go do wyjazdu; najpierw do Zurychu i Paryża, w końcu do USA, gdzie w 1947 przyjął obywatelstwo amerykańskie. W 1948 powrócił do Europy, w 1951 osiedlił się w Paryżu i tam dwa lata później zmarł.
Swoją muzykę opierał, szczególnie w pierwszym okresie, na folklorze węgierskim, cygańskim, potem uczynił ją bardziej kosmopolityczną, wprowadzał nawet rytmy jazzu, ale - nie czuł się w tym dobrze. Pozostał na zawsze Węgrem i jego najlepsze utwory to właśnie te z czardaszami, z Cyganami, z Budapesztem... Miał świetny nerw sceniczny, wyczucie efektu, ogromny temperament. Pisał z rozmachem przypominającym chwilami opery komiczne (szczególnie w jego ukochanych "wielkich finałach").
W Polsce poznaliśmy wszystkie znaczniejsze operetki Kalmana. Były to (obok "Manewrów jesiennych" i "Księżniczki czardasza"): "Hrabina Marica" ("Grafin Mariza"; 1924), "Księżna cyrkówka" ("Die Zirkusprinzessin"; 1926), "Wieszczka karnawału" ("Die Faschingsfee"; 1917), "Bajadera" ("Die Bajadere", 1921), "Księżna Chicago" ("Herzogin von Chicago"; 1928), "Dziewczę z Holandii" ("Das Hollandsweibchen"; 1920), "Fiołek z Montmartre'u ("Das Veilchen vom Montmartre"; 1930).
W ostatnim okresie Kalman powielał już własne pomysły i melodie, jego muzyka zatraciła świeżość i atrakcyjność. Podczas pobytu w USA napisał i wystawił jedną tylko operetkę: "Marinka" (1945), osnutą na tle tragicznego romansu arcyksięcia Rudolfa i baronówny Marii Vetsery; operetka ta nie dotarła właściwie w ogóle do Europy, natomiast ostatni jego utwór, "Arizona Lady", wystawiono w Berlinie już po śmierci kompozytora, w 1954 - bez większego powodzenia.
Źródło: Przewodnik Operetkowy Lucjan Kydryński, PWM 1994
