Franz Lehár
Ur. 30 IV 1870, Komarom. Zm. 24 X 1948, Bad Ischl.
Kontynuując rodzinne tradycje, po ukończeniu klasy skrzypcowej w Konserwatorium w Pradze (1888) został skrzypkiem w orkiestrze wojskowej swego ojca, a dwa lata później sam pełnił już funkcję kapelmistrza w różnych orkiestrach, w różnych regimentach, w różnych krajach cesarstwa Austro-Węgier. Komponował marsze, pieśni, a na konkurs otwarty napisał pierwszą operę "Rodrigo" (1893), nie nagrodzoną wówczas i nigdy nie wystawioną. Niepowodzenie nie zraziło go, skomponował drugą operę "Kukuschka"; ta doczekała się wprawdzie premiery (1896, Lipsk), ale nie sukcesu, nawet i w późniejszej przeróbce ("Tatiana", Brno 1905). Pierwszy smak powodzenia odczuł dopiero po osiedleniu się w Wiedniu (1899), gdzie - nadal jako kapelmistrz orkiestry wojskowej - wprowadził na estrady swój walc "Złoto i srebro" ("Gold und Silber"). W Wiedniu zaczął też pisać operetki; pierwsze dwie: "Wiedeńskie kobietki" ("Wiener Frauer"; 1902) i "Druciarz" ("Der Rastelbinder"; 1902) spotkały się z uznaniem, następne przyjęto mniej serdecznie, lecz "Wesoła wdówka" ("Die lustige Witwe", 1905) stała się już światowym sukcesem, największym sukcesem w dziejach operetki XX wieku! Lehar był pierwszym, który po zmierzchu klasycznej operetki (po śmierci Suppego, Straussa i Millockera) przywrócił jej świetność, jej pozycję wiodącą, a jednocześnie wprowadził nowe rozwiązania muzyczne i konstrukcyjne o decydującym znaczeniu dla rozwoju tej formy. On pierwszy połączył śpiew z tańcem i ruchem scenicznym (co dziś jest niemal żelazną zasadą musicalu), on pierwszy (w "Paganinim") zrezygnował z obowiązującego uprzednio w operetce happy-endu. "Wprowadził do operetki łzy..." - jak obrazowo określił to jeden z jego biografów. Unowocześnił i rozbudował instrumentację korzystając z doświadczeń Pucciniego, a później nawet Ryszarda Straussa. Niezrównany liryk o słowiańskiej skłonności do tęsknego sentymentalizmu, łączył cudownie liryczne arie swych operetek z pikanterią i paryskim dowcipem muzycznym. Swobodnie obracał się w klimacie zarówno salonów Wiednia, jak i kabaretów Paryża, a także w klimacie tęsknych pieśni rosyjskich, w muzyce orientalnej, włoskiej, hiszpańskiej i - przede wszystkim - cygańskiej, węgierskiej. Twórczość Lehara podzielić można na dwa okresy. W pierwszym napisał 25 operetek, z których najpopularniejsze (znane dobrze w Polsce) to - obok "Wesołej wdówki" - "Hrabia Luxemburg" ("Der Graf von Luxemburg"; 1909), "Cygańska miłość" ("Zigeunerliebe", 1910), "Ewa" ("Eva", 1911), "Skowronek" ("Wo die Lerche singt"; 1918), "Biały mazur" ("Die blaue Mazur", 1920), "Frasquita" (1922), "Clo-Clo" (1924)... Były to wszystko utwory nie odbiegające jeszcze zbyt daleko - tematycznie przynajmniej - od tego, co aktualnie wówczas w operetce powstawało. Drugi okres, tzw. dramatyczny lub ,,tauberowski" - od nazwiska wielkiego śpiewaka i przyjaciela Lehara, Ryszarda Taubera, dla którego pisał on odtąd swoje główne partie tenorowe - reprezentują: "Paganini" (1925), "Carewicz" ("Der Zarewitsch"; 1927), "Frederike" (1928), "Kraina uśmiechu" (Das Land des Lachelns"; 1929 - przeróbka dawniejszej operetki Lehara "Die gelbe Jacke" - "Żółty kaftan", z 1923), wreszcie "Giuditta" (1934), pomyślana już jako opera i wystawiona w Wiener Staatsoper (u nas w warszawskim Teatrze Wielkim).
Był to ostatni utwór sceniczny Lehara i do czasu swej śmierci nie skomponował już niczego więcej....W przeciwieństwie do wielu innych znanych kompozytorów operetek z Austrii i Niemiec, Lehar po dojściu Hitlera do władzy nie emigrował; stosunek do hitleryzmu miał raczej pozytywny (mimo iż jego żona była Żydówką). To spowodowało zapewne odrzucenie jego powojennych próśb o obywatelstwo szwajcarskie, a potem o węgierskie. Zmarł w swej willi w Bad Ischl, przemienionej obecnie na muzeum leharowskie.
Źródło: Przewodnik Operetkowy Lucjan Kydryński, PWM 1994
