Artykuły

TELEWIDZ jest w gorszej sytuacji w porównaniu na przykład z radiosłuchaczem. Na falach eteru można odbierać o tej samej porze różne audycje krajowe i zagraniczne. Każdy wybiera według własnego upodobania. Telewidz ma tylko dwa wyjścia: albo oglądać jedyny program, który mu się oferuje, albo wyłączyć telewizor. Od monopolisty wymaga się zwykle bardzo dużo. Powinien zaspokajać różne życzenia, trafiać do wszystkich. Z braku konkurencji ciąża na nim zwiększone obowiązki. Powszechność, przy zachowaniu należytego poziomu, powinna być jedną z najważniejszych: jego zasad.

Teatr telewizji zaprasza nas niemal w każdym tygodniu parę razy na swoje przedstawienia z Warszawy i z innych miast. Przywykliśmy jednak do tego. że głównym dniem teatralnym jest poniedziałek. Wystarczy rozejrzeć się wśród krewnych i znajomych, odwiedzić kluby z publicznymi telewizorami, aby przekonać się, że wiele osób układa sobie tak zajęcia, by w poniedziałkowy wieczór zasiąść przed małym ekranem i poddać się magii teatru.

Nasz teatr TV obdarza się na ogół pochwałami. Wiele inscenizacji rzeczywiście na to zasługuje. Pobudzają telewidzów do gorących dyskusji. Utrwalają się na długo w pamięci dzięki walorom sarniego utworu, koncepcji reżysera, kreacjom aktorów. Repertuar jest na ogól urozmaicony. Telewizja wystawia arcydzieła dramaturgii, zdobywa się na własne adaptacje, często bardzo udane, wygrzebuje zapomniane utwory, nieraz odkrywając na nowo ich wartość. Pamięta o literaturze współczesnej, w której wypowiada się nasza epoka.

Ostatnio teatr TV pokusił się o pokazanie "Kartoteki" Tadeusza Różewicza. Jest to utwór, który ma siedem lat i wszedł już właściwie do żelaznego repertuaru. Wystawiano go na wielu scenach nie tylko krajowych, ale i zagranicznych. Cieszy się opinią wybitnej pozycji naszej dramaturgii.

Telewizji należą się na pewno słowa uznania za pokazanie tej sztuki na małym ekranie. Czas działa na jej korzyść. Umocnił jeszcze jej wartości. Jest ona nie tylko rachunkiem sumienia pokolenia, którego młodość przypadła na lata okupacji. Historyczne spojrzenie splata się tu nierozłącznie ze współczesnymi pytaniami człowieka myślącego, który nie tylko karmi się wspomnieniami lecz jest włączony w nurt codziennego życia, przyczynia się do jego kształtowania. Ocenia swoje postępowanie z różnych pozycji. Zastanawia się nad sensem istnienia: kim jestem i co znaczę.

"Kartoteka" nie należy jednak do utworów łatwych. Jest nowatorska pod względem formalnym. Jej konstrukcja dramaturgiczna odbiega bardzo od tradycyjnej. Pomieszane są tu czasy. Obrazy następują po sobie tak jak kojarzą się w myślach i wyobraźni bohatera, a cała akcja jest jakby ilustracją tych jego wewnętrznych rozważań.

Inscenizacje "Kartoteki" telewizja może zaliczyć na pewno do swoich sukcesów. Reżyseria (Konrad Swinarski), scenografia (Anna Jarnuszkiewicz), gra aktorów (świetny Tadeusz Łomnicki w roli głównego bohatera, wyraziste postacie stworzone przez kilkunastu pozostałych aktorów) w sposób trafny; przekazały bogatą treść i koloryt tego utworu utkanego z realizmu poezji, tragedii, ironii.

Takie utwory jak "Kartoteka" wymagają jednak od widza przygotowania. Po spektaklu słyszeliśmy niejeden komentarz: nic z tego nie rozumiem. Krótkie wprowadzenie przed przedstawieniem nie wystarczyło, aby przekroczyć próg wtajemniczenia.

Oczywiście trudno wymagać, aby każdy program miał znamię uniwersalnego. Czy jednak tego rodzaju przedstawienia jak "Kartoteka" należy pokazywać w tym najpopularniejszym dniu teatru telewizji, jakim jest poniedziałek?

A może telewizja pokusiłaby się o coś w rodzaju powszechnego uniwersytetu teatralnego, który by dał telewidzom sumę wiedzy o teatrze od najstarszego do współczesnego, z ostatnimi eksperymentami włącznie. Te popularne pogadanki należałoby oczywiście wspierać najcelniejszymi przykładami inscenizacyjnymi.

Teatr telewizji jest już instytucją dorosła, dojrzała, doświadczoną. I na pewno stać go na taki cykl, który można by nazwać od Ajschylosa do Mrożka, albo jak kto woli od Arystofanesa do Różewicza.