Artykuły

Do laboratorium, sali operacyjnej, czy też gabinetu dentystycznego porównać można by to, co znajduje się po drugiej stronie krat. Po drugiej od widza. Mowa o "Pragmatystach" Witkacego przywiezionych do Zakopanego w ramach ZPA.

O teatrze Krystiana Lupy zwykło się mówić: autorski. Bo i wszystkie spektakle, jakie dotychczas zrealizował są właśnie autorskie. Bardzo osobiste, prywatne niejako. I choć niejednokrotnie bardzo lojalny bywał wobec autora sztuki, jak na przykład w stosunku do Witkacego, to zawsze jednak literaturę tę przetwarzał poprzez własną wizję, własne widzenie świata. I tak tez się stało przy "Pragmatystach".

Reżyser konsekwentnie wybiera tu poetykę symbolistyczno-ekspresjonistyczną w tej konwencji buduje spektakl. Ale i dla siebie znajduje w nim miejsce stając się głównym animatorem. Podczas spektaklu bowiem reżyser siedząc w rogu przy stoliku, jakby między sceną a widownią, wystukuje palcami na blacie stolika rytm przedstawienia.

Na scenie zaś oddzielonej od widowni kratą odbywa się osobliwy rodzaj seansu. Te kraty to klatka, w której zamknięci są aktorzy, czyli postacie sztuki. Wyposażenie wnętrza-klatki w fotel dentystyczny, kanapę lekarską, materac gimnastyczny i przedziwny gramofon zapowiada, iż w tym surrealistycznym klimacie zdarzyć się może wszystko. Bohaterowie uwięzieni w klatce niczym we własnej świadomości miotają się, zasypiają snem kataleptycznym, umierają i ożywają. Jakby śniąc o wielkości, lecz są tragiczni, ponoszą klęskę.

Odcięci od "świata" kratą w tym upiornym szaro-czarnym loboratoryjnym wnętrzu przypominają obiekty doświadczalne, na których za chwilę ktoś będzie eksperymentował. Ale tym kimś są właśnie oni, dokonujący na sobie samych eksperymentu. Widzom zaś została tu wyznaczona rola podglądaczy. Będą podglądać napięcia, emocje, depresje tamtych. Oto Plazmonik uczy niemą Mamalię wyrażania uczuć, emocji za pomocą mimiki, gestu, ciała. Każe jej zagrać niepokój, strach, oczekiwane. Dziewczyna kilkakrotnie powtarza "ujęcia" na życzenie Plazmonika. W tym pantomimicznym tańcu cała jest owym niepokojem, strachem, oczekiwaniem. Cała jest bezsilnością człowieka wobec tajemnicy bytu, wobec "demonów współczesnego intelektualizmu".

Znakomicie służy temu - jak zresztą całemu przedstawieniu - muzyka. Są to wariacje na temat "Andaluzy" Granadosa w aranżacji Bogdana Dominika. I właśnie te początkowe sceny są najbardziej interesujące i najładniejsze poetycko w całym przedstawieniu.

Krystian Lupa odczytał "Pragmatystów" głównie w płaszczyźnie dramatu o kondycji ludzkiego umysłu. Dramatu dziejącego się tu i teraz. W tej dużej klatce, w której rozgrywają się zdarzenia, znajduje się jeszcze jedna, mniejsza, przykryta czarnym suknem. Siedzi w niej dwoje bezbronnych, nagich ludzi. Ich mowa przypomina żałosny bełkot. Próbują wyrwać się z klatki, nie wiedząc pewnie, że natychmiast znaleźliby się w drugiej, większej. Ale nie udaje im się. W końcu giną skorzystawszy z podrzuconego im noża. Ta mała klatka jest jakby kopią dużej.

Przedstawienie Lupy pokazuje sytuację bez wyjścia. Tutaj nic już nie przywróci indywidualności. Apokaliptyczna wizja zagłady obejmuje, tak ideologię jak i moralność, tak jednostkę jak i cały naród. Ktoś powiedział, że jest to "przedstawienie epoki kryzysu wartości, wierne swojemu czasowi".

Spektakl ten jest niezwykle intensywnie nasycony działaniami aktorskimi (wyrazistość środków, silna ekspresja). Zofia Bajno poetyką gestu, ruchu, ciała, mimiki twarzy znakomicie wyinterpretowała, postać niemej Mamalii. Poprowadziła ją na granicy snu i rzeczywistości, na zderzeniu krzyku i ciszy. Cały spektakl zbudowany jest na pulsowaniu nastrojów, na zderzeniu ściszenia i ekstazy. A kontrast ten silnie podkreśla fraza muzyczna.

Jest to niewątpliwie interesujące przedstawienie, pełne poezji, ulotności, i refleksji filozoficznej. Jednakże jego specyfika wymaga niemałej porcji wyobraźni od odbiorcy.