Artykuły

Niektóre dziewczyny zaczęły się wzruszać na scenie. Musiałem te emocje powstrzymać, tłumacząc im, że to widzowie mają być wzruszeni, a nie one - mówi Jan Szurmiej, reżyser studenckiego przedstawienia zatytułowanego "Dzieci Hioba" [na zdjęciu].

Słuchacze trzeciego roku Studium Aktorskiego przy Teatrze im. S. Jaracza pod kierunkiem Jana Szurmieja przygotowują przedstawienie dyplomowe. Premier ma się odbyć w sobotę. - O czym są "Dziecj Hioba"? Bohaterem dramatu jest sam Hiob, który wędrując przez świat, widzi okrucieństwo Holocaustu. Te wydarzenia pokazujemy jako wizję w głowie Hioba i jako metaforę żydowskiego losu - tłumaczy Jan Szurmiej. - Po klęskach przychodzi odrodzenie. Stąd te dzieci.

Reżyser jest synem Szymona Szurmieja, długoletniego dyrektora Teatru Żydowskiego w Warszawie, aktorem, choreografem i reżyserem, między innymi "Skrzypka na dachu" i "Sztukmistrza z Lublina", oraz znawcą kultury żydowskiej. Choć jidysz - języka Żydów środkowej i wschodniej Europy - nauczył się, jak mówi, gdy był dorosły.

Świat odległy

W spektaklu usłyszymy piosenki i pieśni różnych autorów. Są wśród nich: Mordechaj Gebirtig, stolarz z zawodu i wybitny kompozytor, zamordowany w 1942 roku w Krakowie, Władysław Szlengel, piszący po polsku poeta, który zginął w 1943 roku w warszawskim getcie, Icchak Kacenelson, autor napisanego w jidysz wstrząsającego poematu "Pieśń o zamordowanym żydowskim narodzie", zabity w 1944 roku w Auschwitz czy Abraham Suckewer, ostatni poeta z grupy artystycznej Jung Wilne, który zmarł kilka miesięcy temu w Teł Awiwie. Studenci będą śpiewać w jidysz i po hebrajsku.

- Zdaję sobie sprawę, że ten świat jest im odległy, a temat mglisty, skoro nawet hasło Janusz Korczak okazało się niezbyt jasne - mówi Szurmiej. - Ale w przedstawieniu uciekamy od realności. Kostium, scenografia jest tylko symbolem tego, co przeżyli Żydzi i Polacy podczas II wojny światowej.

Pustka i potrzeba

Jak młodzież odnosi się do żydowskiej historii i do zaginionej kultury jidysz, której w Polsce właściwie nie ma? - Początkowo było zaciekawienie, bo to jednak obce, potem zdziwienie, w końcu estyma i wzruszenie - opowiada Szurmiej. - I to do tego stopnia, że niektóre dziewczyny zaczęły się wzruszać na scenie. Musiałem te emocje powstrzymać, tłumacząc im, że to widzowie mają być wzruszeni, a nie one. A poza tym studenci zaczęli szukać materiałów na temat kultury jidysz, świata, w jakim powstała, i czytać, by wiedzieć więcej.

- Czym pan tłumaczy zainteresowanie Polaków żydowskością, niezliczonymi festiwalami i nostalgicznymi akcjami, takim jak "Tęsknię po tobie, Żydzie"?

- W podświadomości Polaków pozostała pustka po tej kulturze i jednocześnie potrzeba jej przypomnienia - odpowiada Szurmiej. - Pamiętam, że kiedy w 1984 roku wystawiliśmy po raz pierwszy w Polsce musical "Skrzypek na dachu", spektakl zrobił ogromne wrażenie. Także na "Sztukmistrza", inscenizację opowiadania Singera, przychodziły tłumy. Potem inni zaczęli wprowadzać ten temat do teatru i sięgać na przykład po "Dybuka", dramat Szlomo Anskiego. To nie były działanie wymuszone. Wynikały z autentycznej potrzeby.

- Jednak język i kultura jidysz straciła swoje naturalne podłoże, jakim były miliony zamordowanych wschodnioeuropejskich Żydów, a w państwie Izrael mówi się po hebrajsku. Czy to Yiddishkeit to nie jest już "czas utracony" i to nieodwracalnie?

- Ale w Warszawie działa Teatr Żydowski, do którego przyjeżdżają ludzie z całego świata. Moim izraelskim przyjaciołom mówię, że nie dbając o jidysz, pozbawiają się swoich korzeni i części swojej tożsamości. I oni to rozumieją, a Polskę, nie zapominając o krzywdach, zaczynają traktować jako swoją drugą ojczyznę.

Starotestamentowa Księga Hioba

Hiob - postać biblijna. Starotestamentowa Księga Hioba powstała około V wieku p.n.e. Pobożność Hioba stała się przedmiotem zakładu między Bogiem a Szatanem, który pozbawił cnotliwego męża majątku i rodziny i sprowadził na niego chorobę. Mimo to Hiob pozostał wierny Bogu, który nagrodził go i obdarował majątkiem i nowymi dziećmi.