Artykuły

- Ta książka pisała się 30 lat, bo dopiero teraz jestem naprawdę przygotowany, by stworzyć narzędzia teoretycznego opisu, analizy i interpretacji wielkiego dzieła pantomimicznego, jakim jest teatr Henryka Tomaszewskiego. Książka skierowana jest przede wszystkim do teatrologów - mówi prof. Karol Smużniak, autor książki "Teatr Pantomimy Henryka Tomaszewskiego. Prolegomena do teorii teatru pantomimy".

Książka za tydzień ukaże się na półkach księgarskich. Wydała ją Oficyna Wydawnictwa Uniwersytetu Zielonogórskiego.

Magda Podsiadły: Poświęca Pan ponad 30 lat teatrowi Henryka Tomaszewskiego i sztuce pantomimy. Jak się zaczęła ta fascynacja?

Prof. Karol Smużniak: W liceum, za sprawą zjawiska artosów, czyli grup artystycznych, które przyjeżdżały do miast i miasteczek z obowiązkowymi dla uczniów występami. To było na przełomie lat 50. i 60. Któregoś razu przybył zespół Henryka Tomaszewskiego i pokazał fragmenty programu "Uczeń czarnoksiężnika" [na zdjęciu plakat do programu]. Wkrótce potem przeczytałem anons o tym teatrze i postanowiłem, że muszę poznać go bliżej. I gdy po latach na seminarium magisterskim profesor Janusz Degler zaproponował pośród tematów monografię tego teatru, zakrzyknąłem: "Niech mi nikt tego nie rusza, bo zabiję!".

I tym sposobem pierwsza Pana książka o Wrocławskim Teatrze Pantomimy wyszła właśnie z owej pracy magisterskiej. Teraz napisał Pan już czwartą temu twórcy i jego dziełu poświęconą, a za chwilę ukaże się piąta. Ta, którą już za dni kilka będziemy mogli kupić, czym jest?

- Tak naprawdę to ta książka pisała się 30 lat, bo dopiero teraz jestem naprawdę przygotowany, by stworzyć narzędzia teoretycznego opisu, analizy i interpretacji wielkiego dzieła pantomimicznego, jakim jest teatr Henryka Tomaszewskiego. Książka skierowana jest przede wszystkim do teatrologów. Z jej pomocą będą mogli zbadać inne teatry pantomimy.

Na czym polega fenomen teatru Tomaszewskiego?

- To jest wybitny teatr autorski, podobnie jak teatr Kantora, o jednorodnym stylu. Oparty jest na wielkich tekstach literackich, ale także na dziełach plastycznych, jak choćby "Syn marnotrawny", inspirowany grafikami Williama Hogartha. Wyobraźnię twórczą Tomaszewskiego, na którą składa się i konstrukcja spektaklu, i jakość estetyczna, i niepodrabialny styl, nazywam mityczną, bo opiera się na zderzaniu antynomii: życie - śmierć. Budował swoje spektakle tak, jak zbudowane są mity.

Jaka jest dziś sytuacja pantomimy na świecie?

- Całkiem niezła. Pantomima nabrała jednak innego kolorytu, odmiennego od tradycji francuskiej. Od początku lat 80. funkcjonuje zjawisko offmime, czyli obrzeża pantomimy. Ten teatr odchodzi od pantomimy tradycyjnej, by krzyżować różne gatunki. Taka jest na przykład na gruncie polskim złotoryjska grupa Ocelot, łącząca pantomimę z akrobatyką i sztuką cyrkową. Z kolei tradycja angielsko-amerykańska stawia na aspekt zabawy, humor i zwykle są to scenki, a nie pełnospektaklowe formy oparte na wielkich tekstach scenicznych.

Pana kolejna książka?

- Poświęcona jest ostatniemu spektaklowi Henryka Tomaszewskiego, czyli "Tragicznym grom". Zobaczymy po raz pierwszy scenariusz do spektaklu napisany ręką reżysera. Uświadamiam w niej wielki wysiłek artystyczny, kreacyjny Tomaszewskiego, olbrzymią bazę humanistyczną, jaką przygotowywał do każdego spektaklu - jego lektury, poszukiwania. Także interpretuję spektakl i umieszczam w niej krytykę teatralną. Książka ma się ukazać w kwietniu, ale borykam się z kłopotami finansowymi, choć bowiem Urząd Marszałkowski pieniądze na nią obiecał, teraz ukrył się pod miotłą.

Opowiadał mi Pan kiedyś, że Henryk Tomaszewski żartobliwie Pana zapytał: ,,Panie Karolu, czy ja mam już pamiętniki pisać?''. Pan, wybitny kronikarz Wrocławskiego Teatru Pantomimy, nie żałuje, że Mistrz tego nie uczynił?

- Nie, bo po tym pytaniu stworzył jeszcze kilka ważnych spektakli, a gdyby zajął się pamiętnikami, to może by nie powstały. Nadto to był chyba jednak żart, bo on nie lubił odsłaniać swego prywatnego życia.

*PROF. KAROL SMUŻNIAK, teatrolog, najlepszy znawca pantomimy w Polsce, autor wielu książek, wykładowca Uniwersytetu Zielonogórskiego