Artykuły

To już czwarta Wajdy inscenizacja "Hamleta"; podkreślono ten fakt na afi­szu, nadając spektaklowi tytuł "Ham­let IV". W tym dynastycznym ciągu nie pierwszy raz odwołał się Wajda do "Studium o Hamlecie" Wyspiań­skiego. Piękna, młodopolska inter­pretacja arcydzieła Szekspira była podstawą "Hamleta I", przygotowa­nego w roku 1960 w Teatrze Wybrze­że w Gdańsku; wpływ lektury Wys­piańskiego znać było w oprawie deko­racyjnej i ujęciu postaci Hamleta. "Hamlet II", zrealizowany w roku 1981 na wawelskim dziedzińcu, odwoływał się do innego pomysłu Wyspiańskiego, sugerującego, by Wawel uczy­nić rodzinnym zamkiem Hamleta, El­synorem.

Przy okazji "Hamleta IV" najważ­niejsza dla Wajdy okazała się wydo­byta przez Wyspiańskiego opozycja między dawnym i nowym teatrem. Wedle tej koncepcji, książę Hamlet - prawowity następca tronu, odep­chnięty przez uzurpatora i zobowiąza­ny do zemsty przez zamordowanych krewnych - był stereotypową posta­cią teatru z okresu elżbietańskiego i dopiero pod piórem Szekspira, dzięki jego aktorom, przemienił się w naj­ważniejszego bohatera teatru nowożytnego. A zatem, z jednej strony rozgrywa się w sztuce typowa dla da­wnego teatru dworska intryga, z za­bójstwami i pojedynkami, z drugiej - dramat osoby przenikliwej i reflek­syjnej, dramat bliski współczesnemu widzowi.

To podwójne widzenie nadało kształt sceniczny przedstawieniu. Widzów posadzono w głębi sceny, stąd obserwują umieszczoną na pierwszym planie garderobę aktora grającego Hamleta, a dalej, przez uchyloną kurtynę - od tyłu - oglądać mogą spek­takl elżbietańskiej tragedii, rozgrywa­ny przed pustą i ciemną widownią. A więc w oddaleniu od publiczności to­czy się stary teatr dworskiej intrygi, a tuż przy niej - rozterki swej duszy przeżywa Hamlet, czy raczej aktor grający Hamleta. Przedstawienie o dwóch typach teatru, zawartych w utworze Szekspira, staje się w ten sposób przedstawieniem dotyczącym teatru całkiem konkretnego. To też wpływ Wyspiańskiego. Dla niego ta­kim konkretnym miejscem, gdzie roz­grywają się dramaty Szekspira, był Teatr Miejski na placu Św. Ducha w Krakowie, za kulisami którego bywał i gdzie całował w rękę Lady Makbet: "Ją, Ledy Makbet. Nikt nie jest w stanie mi tego wyperswadować, że to nie była Ledy Makbet - ale Modrzejewska". Identyczne znaczenie ma dla Wajdy teatr na placu Szczepańskim, zwany dzisiaj Starym Teatrem, z jego dwustuletnią historią, bohaterską le­gendą ostatnich dziesięcioleci oraz wielkimi, największymi w Polsce, ak­torami. I to oni stali się w rezultacie tryumfatorami Wajdowskiego "Ham­leta".

Bo choć zamysł Wajdy zadziwia swoją oryginalnością, to przecież jest to koncept nie na spektakl, lecz - na esej. To materiał na "Studium o Hamlecie" właśnie. Ale dla teatru niewiele właściwie z tego pomysłu wynika. Takie założenie niszczy bowiem teatralną iluzję i istotność wszystkich sytuacji. Świata dramatu więc właściwie nie ma, pozostają oso­by dramatu, skupione na uzasadnianiu swojego scenicznego bytu.

I to przynosi efekt niebywały. Głę­boka wiedza o motywach kierujących szekspirowskimi bohaterami - przedstawianymi przez współczesnych aktorów, to wielka wartość krakow­skiego spektaklu: Hamlet, w wykona­niu Teresy Budzisz-Krzyżanowskiej (według Wajdy - jedynej dziś w Pol­sce osoby, która może grać tę rolę), niepewny, histeryczny, momentami żałosny; Ofelia Doroty Segdy, dzie­cinnie poważna i prostoduszna; Poloniusz Jerzego Bińczyckiego, starzeją­cy się dowcipniś, szarmancki idiota; Gertruda Doroty Pomykały, zmęczo­na, zacięta w sobie, nieszczęśliwa... To wyliczenie można by ciągnąć jesz­cze długo, jednak już sama ta moja próba nie opisu, lecz zwykłego zgromadzenia określeń odnoszących się do poszczególnych postaci, pozwala dostrzec wagę i niekonwencjonalność aktorskich poszukiwań. "Aktorom polskim..." zadedykował "Studium o Hamlecie" Wyspiański, aktorom Sta­rego Teatru poświęcić należy "Ham­leta IV".