Artykuły

Obecna inscenizacja "Hamle­ta" zaprezentowana w Warsza­wie przez zespół krakowskie­go Starego Teatru w ramach Teatru Rzeczypospolitej, jest już czwartym zmierzeniem się Andrzeja Wajdy z arcydramatem Szekspira. Czwartym i oryginalnym. Oryginalnym w sferze koncepcji inscenizacyjnej, a nie z racji powierzenia roli Hamleta kobiecie. Hamlet grany przez kobietę nie stano­wi wszak specjalnego novum w dziejach inscenizacji tego dramatu rolę Hamleta grywa­ły przecież aktorki. Rzecz w tym, że Wajda umieścił wi­downię w garderobie aktorskiej, tam bowiem rozgrywa się ak­cja "Hamleta".

Scena teatru podzielona jest na dwie części, jedną z nich stanowi właśnie garderoba (to­aletka z leżącym nań egzem­plarzem sztuki, kanapa, taboret, fotel, no i my, widownia). I to jest pierwszy plan. Pozo­stała część to tradycyjna sce­na teatralna wykorzystana tu jako drugi plan (tam gra się to, co jest wyłącznie teatrem w tym przedstawieniu; a więc intrygę polityczną, przemarsz wojsk Fortynbrasa idących na Polskę, pojedynki, występ wę­drownej trupy aktorskiej). Nas interesuje miejsce usytuowa­nia Hamleta, a on znajduje się w garderobie, w pobliżu nas, na wyciągnięcie ręki. Obserwujemy z bliska zmagania się człowieka - aktora z rolą. Jest to bowiem rzecz o aktor­stwie, o teatrze, o próbie za­grania roli Hamleta, o wiel­kim wysiłku aktorskim, o lę­kach, niepokojach, ludzkim cierpieniu. Hamleta gra Teresa Budzisz-Krzyżanowska. Dosko­nała znajomość warsztatu ak­torskiego i niezależna już od sztuki aktorskiej kobieca in­tuicja sprawiają, że Hamlet Budzisz-Krzyżanowskiej, nasy­cony bogactwem różnych odcieni, jest bardzo prawdziwy w swoim bólu ludzkiej niemoż­ności zgłębienia do końca ca­łego skomplikowania i tajem­nicy postaci, którą gra.

Najtrudniejsza, najgłębsza i najlepsza rola jaką znamy w teatrze to Hamlet. Zagrać go może tylko najzdolniejszy ak­tor - powiada Andrzej Waj­da. Płeć aktora w obsadzie roli nie ma znaczenia, najważ­niejszy jest talent, umiejętności warsztatowe, a Teresę Budzisz-Krzyżanowską uważa Wajda za najzdolniejszego dziś aktora w Polsce. Zresztą, po­stać Hamleta wyposażył Szek­spir we wrażliwość bliższą raczej kobiecej strukturze psy­chicznej niż męskiej. Stąd, zdaniem Wajdy, kobieta ma większe możliwości zbliżyć się do tajemnicy postaci Hamleta, albowiem potrafi zagrać to, czego mężczyzna nie jest w stanie zrealizować w pełni. Sa­ma aktorka, zapytana dlaczego przyjęła tę tak ryzykowną przecież rolę, odpowiada, iż interesuje ją spotkanie z wi­dzami na temat Hamleta, czło­wieka który z tak ogromną wrażliwością odbiera świat, a także spotkanie na temat miej­sca aktora w teatrze i w ogóle w świecie. Ten spektakl - powiada - gram dla sie­bie.

Przy damskiej obsadzie mę­skiej roli pewne wątpliwości mogłyby budzić sceny Hamleta z Ofelią, jednakże wszelka dwuznaczność w tej mierze traci rację bytu, albowiem związki między postaciami w tym przedstawieniu istnieją w myśl relacji: aktor - aktor. Takie jest założenie reżysera.

Andrzej Wajda przystępując po raz czwarty do "Hamleta" pragnął dostrzec w nim prze­de wszystkim to, co można określić żywiołem teatru, odradzaniem się teatru wciąż na nowo. A więc teatr w teatrze. I zgodnie z tym założeniem Hamlet w tym przedstawieniu jest aktorem, który gra po­stać Hamleta. Spektakl kończy się wejściem do gardero­by współcześnie ubranego For­tynbrasa, który za parawanem przebiera się w ten sam kos­tium Hamleta (tak jak zrobiła to na początku Teresa Budzisz-Krzyżanowska) i rozpoczyna się kolejna próba zmierzenia się aktora z rolą i z samym sobą w tej roli. Taki finał wskazuje, iż przedstawienie nigdy się nie kończy, albowiem zawsze ktoś będzie wchodził na scenę by spróbować zagrać Hamleta i dotrzeć do jego ta­jemnicy. I to jest właśnie ciągłe odradzanie się teatru.

Dodatkowym walorem tego niezwykłego i mądrego spek­taklu - ze scenografią Kry­styny Zachwatowicz i muzyką Stanisława Radwana - jest nowy przekład tekstu Szek­spira dokonany przez Stani­sława Barańczaka na zmówie­nie reżysera.